Astma jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych na świecie. Szacuje się, że aktualnie na astmę choruje około 300 milionów ludzi (w tym ok. 4,5 miliona Polaków), a liczba ta wciąż rośnie. Wzrost zachorowań następuje szczególnie w krajach o zachodniej kulturze, co jest dowodem na to, że dieta i styl życia odgrywają dużą rolę w rozwoju astmy.
Z tego artykułu dowiesz się, co robić, aby doprowadzić chorobę do remisji i ograniczyć stosowanie leków.
- 1) Astma – czynniki rozwoju
- 2) Kto jest najbardziej narażony na astmę?
- 3) Czy kortykosteroidy są bezpieczne?
- 4) Jaki związek ma astma z jelitami?
- 5) Astma a niedokwaśność żołądka
- 6) Dieta w astmie
- 7) Astma – czego unikać w diecie?
- 8) Dieta niskohistaminowa – wybawienie w astmie i alergii
- 9) Dieta ketogeniczna a stany zapalne
- 10) Zanieczyszczenia powietrza – czego unikać?
- 11) Co pomaga w leczeniu astmy?
- 12) Podsumowanie
Astma – czynniki rozwoju
Podłoże rozwoju astmy jest złożone i zależy od wielu czynników. Należą do nich czynniki osobnicze (m.in. geny, płeć żeńska, alergie) oraz środowiskowe (zanieczyszczenia powietrza, ekspozycja na pyłki i pleśnie, dym tytoniowy, otyłość).
Styl życia ma ogromne znaczenie w rozwoju tego schorzenia.
Przyczyną astmy jest również ogólnoustrojowe zapalenie. Stany zapalne w drogach oddechowych pojawiają się na skutek ekspozycji organizmu na alergeny. Kontakt z cząsteczkami alergenu u osoby uczulonej powoduje uwolnienie mediatorów prozapalnych, w tym histaminy, która jest odpowiedzialna za szereg objawów, m.in. duszności.
Należy zwrócić uwagę, że u chorych bezpośrednią przyczyną napadu kaszlu może się okazać wysiłek fizyczny lub silny stres.
Kto jest najbardziej narażony na astmę?
Astma a okres niemowlęcy
Astma może być „zaprogramowana” już w macicy matki. Stan odżywienia kobiety w ciąży wpływa w sposób bezpośredni na odpowiedź immunologiczną płodu.
Rodzaj porodu oraz sposób karmienia niemowlęcia również ma duży wpływ. Dzieci urodzone przez cesarskie cięcie oraz karmione sztucznym mlekiem są bardziej narażone na astmę.
Astma a otyłość
Kolejna grupa ryzyka to osoby otyłe. Otyłości bardzo często towarzyszy zespół metaboliczny, insulinooporność oraz hiperinsulinemia, które nasilają stan zapalny i w dalszej konsekwencji rzutują na nasilenie objawów ze strony układu oddechowego.
Jak mówią badania, otyłość wiąże się z: cięższym przebiegiem astmy, mniejszym wpływem na kontrolę objawów, a także opornością na glikokortykosteroidy, co wymusza stosowania większych dawek leków.
U osób otyłych stwierdza się zmniejszenie objętości płuc, ogólnoustrojowy stan zapalny, któremu towarzyszy podwyższony poziom adipokin i cytokin. Redukcja masy ciała u otyłych astmatyków pozwala zmniejszyć nasilenie objawów, dlatego tak ważna jest dobrze dobrana dieta.
Astma a warunki mieszkania i pracy
Osoby narażone na astmę to także palacze tytoniu oraz pracownicy fabryk, u których występuje duża ekspozycja na pyły i unoszące się w powietrzu opary chemikaliów.
Niestety, wiele osób cierpi na astmę z powodu mieszkania w kiepskich warunkach. Wilgoć (szczególnie w kuchni i łazience, w starych budynkach, ze słabą wentylacją), sprzyja namnażaniu pleśni.
Badania z 2011 opublikowane w Annals of Allergy, Asthma & Immunology pokazują, że ekspozycja na zarodniki pleśni w okresie niemowlęctwa przyczynia się do rozwoju przewlekłego zapalenia płuc i dróg oddechowych. U dzieci przed 1 rokiem życia pleśń odgrywa bardzo dużą rolę w rozwoju astmy.
Czy kortykosteroidy są bezpieczne?
W leczeniu astmy podstawą sąglikokortykosteroidy – leki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym.
Odpowiadają one produkowanym przez organizm hormonom nadnerczy, jednakże mają zmodyfikowaną budowę chemiczną, przez co ich działanie jest silniejsze niż endogennych kortykosteroidów.
Steroidy mają wpływ na gospodarkę: białkową, węglowodanową, tłuszczową i wodno-elektrolitową. Ich stosowanie pociąga za sobą wiele skutków ubocznych. Jednym z najbardziej charakterystycznych jest tycie.
Inne działania niepożądane, jakie mogą wystąpić:
- – insulinooporność, cukrzyca
- – otyłość typu brzusznego
- – obrzęki
- – rozstępy na skórze
- – zaniki mięśni, osłabienie siły mięśniowej
- – osłabienie odporności
- – utrata wapnia z kości i wtórna osteoporoza
- – zaburzenia wzrastania u dzieci
- – wyhamowanie naturalnej czynności nadnerczy.
Istotny jest oczywiście czas przyjmowania tych leków. Podczas krótkiego okresu stosowania te działania nie są tak nasilone, jak przy stosowaniu przewlekłym.
Jaki związek ma astma z jelitami?
W badaniach stwierdzono, że już w okresie niemowlęcym występowanie dysbiozy jelitowej (przerostu niekorzystnej mikroflory jelitowej i niedoborem bakterii probiotycznych) jest powiązane z różnymi typami astmy.
Bakterie bytujące w jelitach mają wpływ na obniżanie stanu zapalnego w organizmie. Modulują też naszą odporność. Bariera jelitowa chroni przed przenikaniem do organizmu różnych drobnoustrojów i toksyn.
Bakterie jelitowe stymulowane przez błonnik pokarmowy (prebiotyk) produkują krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. SCFA oddziałują pośrednio na wzmocnienie układu odpornościowego.
Dlatego tak ważne jest uszczelnienie bariery jelitowej i wspieranie mikrobiomu. W tym celu warto przyjmować: probiotyki (zwłaszcza szczep Lactobacillus Rhamnosus, Bifidobacterium infantis, Bifidobacterium longum, Lactobacillus plantarum), kwas masłowy (odbudowuje kosmki jelitowe), Colostrum oraz cynk.
Astma a niedokwaśność żołądka
Dla usprawnienia trawienia i lepszego wchłaniania witamin i minerałów, konieczne jest odpowiednie dokwaszenie żołądka. Kwas solny to także bariera ochronna przed patogennymi drobnoustrojami.
W obecnych czasach często jesteśmy narażeni na niedokwaszenie żołądka, przez co pokarm gorzej się przyswaja, a niestrawione cząsteczki przy nieszczelnych jelitach mogą przedostawać się do krwioobiegu i nasilać stany zapalne.
Aby usprawnić trawienie zalecane jest picie wody z dodatkiem soku z cytryny i dodatkiem soli himalajskiej, a także suplement – chlorowodorek betainy.
Dieta w astmie
Podłożem rozwoju astmy i tworzenia się jej zaostrzeń jest stres oksydacyjny. Dlatego dieta osób narażonych na astmę powinna mieć przede wszystkim charakter przeciwzapalny. Co w takim razie powinno się znaleźć w jadłospisie astmatyka?
Antyoksydanty
Szczególnie ważna przy astmie i alergiach jest kwercetyna i witamina C, które pomagają uszczelnić naczynia krwionośne, działają przeciwzapalnie i niwelują objawy alergiczne.
Niedobór witaminy C blokuje działanie enzymu, który metabolizuje histaminę w organizmie (diaminooksydaza, DAO).
Źródłem przeciwutleniaczy są przede wszystkim różnokolorowe warzywa, owoce i kiełki.
Należy spożywać codziennie minimum 600 g świeżych warzyw (nie wliczając w to warzyw skrobiowych np. ziemniaków). Wysoką zawartością antyoksydantów wyróżniają się: czerwona kapusta, buraki, brokuły, szpinak, jarmuż, papryka czerwona i żółta, pomidory.
Spośród owoców, na szczególną uwagę zasługują bogate w antocyjany: borówki, jagody, czarna porzeczka, aronia, wiśnie, śliwki, ciemne winogrona, granat.
Prawdziwe bogactwo antyoksydantów to zioła i przyprawy, m.in.: imbir, kurkuma, goździki, mięta, szałwia, tymianek, bazylia, rozmaryn, tymianek, lawenda, oregano, kozieradka, kminek, majeranek, kardamon. Warto dodawać je do potraw na co dzień.
Kwasy tłuszczowe omega-3
Nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 odgrywają kluczową rolę w leczeniu zapalenia występującego w astmie, ponieważ hamują sygnalizację liganda TLR4, a przez to tworzenie się genów mediatorów prozapalnych.
Ponadto, kwas DHA, należący do rodziny omega-3, poprawia integralność błony komórkowej występującej w nabłonku płuc.
Obserwacja populacji, które spożywają duże ilości ryb morskich (m.in. Eskimosi), pokazuje, że wysoka podaż NNKT omega-3 istotnie zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób dróg oddechowych.
Natomiast wśród populacji spożywających duże ilości kwasów omega-6, które zawarte są w żywności wysokoprzetworzonej (Europa, USA), ryzyko zachorowania jest znacznie wyższe.
Witamina D3
Odpowiedni poziom aktywnej witaminy D3 w organizmie usprawnia odpowiedź immunologiczną poprzez wsparcie komórek Th2 i Treg w stosunku do Th1 i Th17, co zmniejsza reakcje alergiczne oraz nadreaktywność oskrzeli.
U osób otyłych częściej obserwuje się niedobór witaminy D3, co również koreluje z większym ryzykiem astmy. Jak donoszą badania, niedobór witaminy D3 jest ściśle związany z większą częstotliwością zaostrzeń i hospitalizacji pacjentów dorosłych oraz dzieci.
Suplementacja witaminy D3 korzystnie wpływa na leczenie i zapobiega zaostrzeniom choroby. Należy dążyć do poziomu stężenia 60-80 ng/ml 25(OH)D3 we krwi.
Magnez
Magnez rozszerza oskrzela i zmniejsza nadpobudliwość mięśni gładkich dróg oddechowych. Pierwiastek ten pomaga także złagodzić stres, który może być czynnikiem napadu duszności.
Źródła magnezu to: pestki dyni, mak, sezam, słonecznik, orzechy (m.in. migdały, nerkowce, laskowe), kasza jaglana, gryczana, kakao, płatki owsiane. Oprócz tego warto sięgać po wody wysokomagnezowe (np. Muszynianka, Muszyna).
Dzienne zapotrzebowanie na magnez wynosi ok. 320 mg u kobiet i 420 mg u mężczyzn.
Astma – czego unikać w diecie?
Z diety należy wyeliminować produkty, które działają prozapalnie, a więc:
- – tłuszcze trans
- – gluten (biała mąka)
- – cukier
- – mleko krowie
- – dodatki do żywności
- – alkohol.
Unikaj takich produktów jak: mąka pszenna, syrop glukozowo-fruktozowy, soja, oleje w plastikowych butelkach (rzepakowy, słonecznikowy, sojowy), margaryny, fast-foody, wędliny, sztuczne dodatki do żywności poprawiające kolor, smak i aromat, a także konserwanty.
Do obróbki ciezłej (smażenie, pieczenie, duszenie), zamiast wyżej wymienionych olejów, które są bogate w prozapalne tłuszcze omega-6, wybieraj masło klarowane, olej kokosowy lub smalec gęsi.
Dodatki do żywności
Dodatki występujące w produktach spożywczych, które mogą nasilać napady duszności to:
- – tartrazyna – żółty barwnik wykorzystywany do barwienia napojów, żywności, leków oraz kosmetyków
- – siarczyny – stosowane jako środki konserwujące np. w winie, owocach suszonych
- – glutaminian sodu – wzmacniacz smaku, zawierają go:kostki rosołowe, gotowe mieszanki przypraw, zupki i sosy w proszku, chipsy i inne słone przekąski.
Dieta niskohistaminowa – wybawienie w astmie i alergii
Histamina to związek należący do amin biogennych. Jest mediatorem stanu zapalnego i odpowiada przede wszystkim za reakcję alergiczną. Substancja ta występuje także w żywności.
Organizm ludzki ma zdolność metabolizowania histaminy dzięki obecności enzymu DAO. Gdy dochodzi do niedoboru bądź zbyt niskiej aktywności enzymu, lub w spożywanym pokarmie występuje nadmiar amin, może pojawić się nietolerancja histaminy i dojść do zaostrzenia napadów duszności po kontakcie z alergenem.
Nietolerancja histaminy może pojawić się na skutek nieszczelności jelit.
Dieta u chorego powinna być dobrana indywidualnie, ponieważ jedna osoba może tolerować większe dawki histaminy, podczas gdy druga osoba odczuwa dolegliwości już po spożyciu minimalnej ilości amin biogennych. Warto prowadzić dzienniczek – zapisywać po czym objawy się nasiliły.
Przy nietolerancji histaminy pomocny może być sok z pokrzywy oraz suplementy działające przeciwzapalnie takie jak: forskolina, astragalus, Reishi, witamina C, kwercetyna, B-complex zmetylowane.
Gdzie występuje histamina?
Produkty, które cechują się wysoką zawartością histaminy to:
- – czerwone mięso (głównie wieprzowina)
- – ryby (makrela, tuńczyk, sardynki), skorupiaki
- – konserwy mięsne i rybne, wędliny
- – sery – zwłaszcza pleśniowe
- – napoje alkoholowe (wino, piwo)
- – czekolada, kakao, kawa
- – owoce cytrusowe
- – kiszonki
- – produkty uzyskane w wyniku fermentacji (np. sos sojowy, ocet)
- – produkty długo dojrzewające (np. salami, sery)
- – żywność bogata w glutaminian sodu (fast-food, dania z restauracji chińskich)
- – żywność nadpsuta, przeterminowana
Dieta ketogeniczna a stany zapalne
Metabolizm ketonów, w porównaniu do metabolizmu glukozy, wytwarza mniej reaktywnych form tlenu (wolnych rodników), które przyczyniają się do stanu zapalnego.
Beta-hydroksymaślan (jedno z ciał ketonowych) hamuje powstawanie inflamasomów (NLRP3) oraz aktywuje mitochondrialną dysmutazę (Mn-SOD) – niezwykle ważny antyoksydant.
Ponadto, dieta ketogeniczna pomaga w redukcji masy ciała i przywraca równowagę hormonalną organizmu, co zmniejsza ryzyko rozwinięcia się stanów zapalnych.
Eksperci z Uniwersytetu w Bonn również potwierdzają, że dieta o bardzo niskiej zawartości węglowodanów i wysokiej zawartości tłuszczu zmniejsza stan zapalny dróg oddechowych, co może pomóc w leczeniu chorób układu oddechowego.
Co spożywa się na diecie ketogenicznej?
W diecie ketogennej dominują produkty bogate w zdrowe tłuszcze, czyli: oliwa z oliwek, olej lniany, olej z wiesiołka, czarnuszki, olej kokosowy, masło klarowane, awokado, orzechy i pestki. Na drugim miejscu jest białko, a więc: mięso, jaja, ryby i owoce morza.
Dozwolone są niemal wszystkie warzywa z wyjątkiem skrobiowych, takich jak ziemniaki, bataty, czy kukurydza.
W niewielkiej ilości (ok. 60 g dziennie) dozwolone są niskocukrowe owoce, np. maliny, truskawki, jagody, borówki.
Należy zwracać uwagę na jakość produktów – zwłaszcza mięsa, które najlepiej kupować w postaci nieprzetworzonej.
Okresowe głodówki (intermittent fasting) przyspieszają spalanie tkanki tłuszczowej i pomagają w wytwarzaniu ketonów.
Zanieczyszczenia powietrza – czego unikać?
Zanieczyszczenia, które podrażniają drogi oddechowe to:
- – smog, spaliny
- – pleśnie
- – kurz, roztocza
- – dym tytoniowy
- – sztuczne odświeżacze powietrza
- – kosmetyki w aerozolu (np. lakiery do włosów, dezodoranty)
- – farby do włosów
- – chemia w gospodarstwie domowym (produkty do sprzątania, silne detergenty)
Warto zainwestować w dobry filtr powietrza oraz posadzić w domu rośliny, które mają właściwości oczyszczające powietrze.
Należy często wietrzyć pomieszczenia, aby nie doprowadzić do wilgoci i zagrzybienia. Istotne jest, by sprzątać regularnie, ale nie stosować przy tym drażniących środków chemicznych. Postaw na ekologiczne środki do sprzątania, które możesz zrobić samodzielnie tanim kosztem lub kupić w drogeriach ekologicznych.
Co pomaga w leczeniu astmy?
Rośliny mają nie tylko funkcję dekoracyjną. Okazuje się, że niektóre z nich mają także właściwości oczyszczające powietrze. Są to np.: sansewieria, daktylowiec niski, skrzydłokwiat, aloes, dracena, zamiokulkas i inne.
W przypadku astmy, ale także innych chorób autoimmunologicznych, zalecane są tzw. kąpiele leśne (z japońskiego Shinrin-yoku). Ich zalety to:
- – przebywanie na świeżym powietrzu – olejki eteryczne drzew iglastych dobrze wpływają na drogi oddechowe
- – redukcja kortyzolu (i stresu)
- – redukcja stanu zapalnego w organizmie
- – przy okazji łagodna aktywność fizyczna, która nie stwarza ryzyka napadu kaszlu.
Efektywny sen i regeneracja są zbawienne i niezbędne w przypadku astmy. Przede wszystkim wysypiając się, zmniejszasz ryzyko stanów zapalnych.
Podsumowanie
Odpowiednie żywienie i styl życia jest istotnym elementem wspomagającym leczenie astmy. Głównym zadaniem diety jest obniżenie stanu zapalnego i poprawa funkcjonowania układu oddechowego. Ważne jest podejście holistyczne i dbanie także o środowisko, w którym przebywamy na co dzień.
Źródła:
- Statovci D., Aguilera M., MacSharry J., Melgar S., The Impact of Western Diet and Nutrients on the Microbiota and Immune Response at Mucosal Interfaces. Frontiers in Immunology, 2017; 8: 838.
- Ronmark E, Andersson C, Nystrom L i wsp. Obesity increases the risk of incident asthma among adults. Eur Respir J 2005; 25: 282-288
- Beuther DA, Sutherland ER. Overweight, obesity, and incident asthma: a meta-analysis of prospective epidemiologic studies. Am J Respir Crit Care Med 2007; 175 : 661-666.
- Dixon A. E., Holguin F., Diet and Metabolism in the Evolution of Asthma and Obesity Clinics in Chest Medicine, 2019, 40(1):97-106.
- Martinez D. F., Guerra S., Early Origins of Asthma. Role of Microbial Dysbiosis and Metabolic Dysfunction. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 2018, 197(5):573-579.
- Banafshe H., Berthon S. B., Wark P., Wood L. G., Effects of Fruit and Vegetable Consumption on Risk of Asthma, Wheezing and Immune Responses: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients, 2017, 9(4), 341.
- Stoodley I., Garg M., Scott H., Macdonald-Wicks L., Berthon B., Wood L., Higher Omega-3 Index Is Associated with Better Asthma Control and Lower Medication Dose: A Cross-Sectional Study. Nutrients, 2020, 12(1): 74.
- Magdalena Gwiazdowska, Zastosowanie witamy D3 w chorobach układu oddechowego, Świat medycyny i farmacji, 1/2015.
- The ketone metabolite β-hydroxybutyrate blocks NLRP3 inflammasome-mediated inflammatory disease.
Jeżeli chorujesz na astmę, chętnie pomożemy Ci w doborze diety. Umów się na konsultacje online lub stacjonarnie.
