Jak zinterpretować wyniki badań krwi?

Badania krwi są podstawowym krokiem do sprawdzenia stanu zdrowia. Dzięki nim możemy ocenić wiele parametrów m.in. stan odżywienia organizmu, poziom wchłaniania w jelitach, a także w porę wykryć rozwijające się zaburzenia i schorzenia. Badania krwi zawsze powinny być punktem wyjściowym przed ułożeniem indywidualnej diety i zaleceń.

Interpretacja wyników badań nie zawsze jest prosta. Normy funkcjonalne niekiedy różnią się od norm laboratoryjnych. W tym artykule postaramy się przybliżyć ten temat, obalić kilka mitów i wyjaśnić, na co trzeba zwracać uwagę, by prawidłowo zinterpretować wyniki badań.

Posłuchaj wskazówek jak przygotować się do badań krwi od mgr Sylwestra Kłosa, dietetyka Sports-Med:

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jakie badania wykonać i jak się do nich przygotować?
• Jakie czynniki brać pod uwagę przy interpretacji badań?
• Czy należy bać się wysokiego poziomu cholesterolu?
• Jakie czynniki świadczą o ryzyku chorób serca?
• Czy dobry poziom żelaza we krwi rzeczywiście oznacza brak anemii?
• Dlaczego warto badać poziom witaminy D3 nawet latem?

Jak rozumieć normy referencyjne badań

Trzeba zdawać sobie sprawę, że norma normie nierówna. Normy są ustalane dla ogółu populacji, nie biorąc pod uwagę indywidualnych czynników. Stąd też interpretacją powinien zajmować się doświadczony specjalista, który weźmie pod uwagę nie tylko „suchy” wynik, ale również: wiek, płeć, stan fizjologiczny, występujące u pacjenta objawy, przebyte choroby, czy odpowiednie przygotowanie do badań. Te elementy zebrane razem pozwalają w pełni rozszyfrować wyniki.

Kolejną kwestią jest to, że każde laboratorium może mieć nieco odmienne zakresy referencyjne. Dlatego najlepiej wykonywać badania w jednym miejscu. Wtedy łatwiej porównać zmiany wyników u pacjenta na przestrzeni czasu.

Trzeba zwracać także uwagę na jednostki, w których podawany jest wynik. Na przykład w jednym laboratorium przy oznaczaniu stężenia glukozy operuje się jednostką mmol/l, zaś w innym mg/dl.

Jakie podstawowe badania wykonać?

Najczęściej przed pierwszą wizytą u dietetyka, zalecamy następujące badania:

• morfologia z rozmazem
• ferrytyna
• żelazo
• CRP
• lipidogram
• próby wątrobowe: ALT, AST
• poziom witaminy D3
• glukoza i insulina
• TSH, fT3, fT4
• kwas moczowy
• homocysteina

Te badania pozwalają na „przegląd” organizmu i są najbardziej przydatne we wstępnym diagnozowaniu problemów metabolicznych, hormonalnych, jelitowych oraz ocenie występujących niedoborów.

Przygotowanie do badań

Odpowiednie przygotowanie do badań zmniejsza ryzyko błędnego lub mylącego wyniku.

Większość badań należy wykonywać rano na czczo (czyli nie spożywamy nic przez 12 h). Dzień przed pobraniem krwi należy zjeść lekką kolację, nie przejadać się i unikać nadmiernej aktywności fizycznej. W dniu pobrania rano należy pić tylko wodę (niedozwolona jest kawa lub herbata!).

Konieczne jest odstawienie suplementów diety (oraz czasem niektórych leków — po uzgodnieniu z lekarzem) na kilka dni przed pobraniem. W zależności od rodzaju badania, mogą być inne wytyczne. Najlepiej sprawdzić je wcześniej na stronie laboratorium, do którego się wybieramy lub zapytać specjalisty kierującego na badania.

Co można wyczytać z poszczególnych badań krwi?

Morfologia krwi

Morfologia krwi z rozmazem (tzw. pełna morfologia) to bardzo ważne badanie, które daje nam informacje na temat budowy i rozmieszczenia komórek krwi. Pokazuje też stan odżywienia – czy występują niedobory witamin i minerałów, a także występujące infekcje, alergie, stany zapalne lub poważniejsze schorzenia.

Erytrocyty (RBC)

Erytrocyty to czerwone krwinki. Ich zmniejszona ilość jest spowodowana m.in.: niedoborami żelaza, wit. B12, folianu, wit. C, miedzi, chorobami wątroby, zaburzeniami hormonalnymi czy infekcjami. Podwyższony poziom zaś może świadczyć np. o odwodnieniu, paleniu tytoniu, stanach zapalnych, chorobach nerek, niedoborze tlenu, czy syndromie Cushinga.

Leukocyty (WBC)

Leukocyty, czyli białe krwinki, to komórki związane z odpornością organizmu. Dzielą się na: agranulocyty (wśród nich: limfocyty, monocyty) oraz granulocyty: neutrofile, eozynofile i bazofile.

Limfocyty

Ilość limfocytów wzrasta na skutek infekcji wirusowych. Inne przyczyny to choroby autoimmunologiczne. Zwiększony udział procentowy limfocytów przy podwyższonej ogólnej ilości leukocytów oznacza infekcję ostrą, a przy zmniejszonej ilości – przewlekłą chorobę autoimmunologiczną.

Monocyty

Podwyższony poziom monocytów pojawia się podczas stanu zapalnego – ostrego lub przewlekłego.

Neutrofile

Neutrofile są najliczniejszą grupą leukocytów. Mają zdolność fagocytozy bakterii. Wysoki poziom neutrofili najczęściej wskazuje na infekcję bakteryjną. Jeśli równocześnie całkowita ilość WBC jest podniesiona, może być to infekcja ostra. Natomiast gdy ilość WBC jest obniżona, a procentowy udział neutrofili podniesiony, prawdopodobnie to przewlekła infekcja bakteryjna. Zbyt niski poziom neutrofili wskazuje m.in. na niedobór folianu lub witaminy B12.

Eozynofile

Komórki kwasochłonne, czyli eozynofile, mają znaczenie przy rozpoznawaniu alergii lub chorób pasożytniczych – przy ich obecności poziom tych krwinek wzrasta.

Bazofile

Bazofile stanowią najniższy odsetek leukocytów. Dość rzadko bywają podniesione. Jeśli już się to zdarza, może być na skutek alergii lub astmy.

Trombocyty (PLT)

To inaczej płytki krwi. Kiedy ich poziom jest powyżej normy, najczęściej oznacza to stan zapalny. Ale przyczyną może być także niedobór żelaza lub schorzenia wątroby. Zbyt duża ilość płytek we krwi wskazuje na uszkodzenia naczyń krwionośnych i zwiększa ryzyko zakrzepów. Niedobór płytek występuje przy częstym lub obfitym krwawieniu. Może być wywołana także niedoborami folianu lub metylokobalaminy.

Hemoglobina (HGB)

Hemoglobina to białko w krwinkach czerwonych, które transportuje tlen. Jeżeli jest poniżej normy, oznacza to, że we krwi brakuje żelaza. Niski poziom hemoglobiny nawet przy prawidłowym hematokrycie może wskazywać na anemię.

Hematokryt (HCT)

Hematokryt wskazuje, jaka jest proporcja składników komórkowych w badanej próbce do całości. Za niski świadczy o niedoborze krwinek.

Podwyższone RBC, HGB oraz HCT świadczą o odwodnieniu.

Obniżony poziom RBC, HGB oraz HCT może świadczyć o niedoborze: żelaza, witamin B6, B9, B12 oraz cynku.

MCV

Informuje nas o średnim rozmiarze erytrocytów.

MCH

Wskazuje, ile jest wagowo hemoglobiny w średnim erytrocycie.

MCHC

Pokazuje procentową zawartość hemoglobiny w erytrocycie. Wysoki poziom MCV i/lub MCH i /lub MCHC może oznaczać niedobór witamin B9, lub B12 bądź niedokrwistość złośliwą, a niskie – niedobór żelaza.

RDW

Pokazuje odchylenia w rozmiarach erytrocytów. Wysokie RDW oznacza, że krwinki nadmiernie różnią się od siebie wymiarami. Oznacza też niedobór żelaza lub witamin B9/ B12.

Należy analizować też relacje pomiędzy różnymi parametrami morfologii

Wszystkie te parametry: RBC, HGB i HCT, jeśli są obniżone, wskazują na anemię. Natomiast poziom: MCV, MCH, MCHC i RDW pomagają wskazać przyczynę anemii.

Podsumowując, przy niedoborze żelaza charakterystyczne są:

• spadek: RBC, HGB, HCT, MCV, MCH, MCHC
• wzrost: RDW.

Charakterystyczne przy niedoborze folianu i witaminy B12 są:

• spadek: RBC, HGB, HCT,
• wzrost: MCV, MCH, MCHC, RDW.

Ferrytyna

Wynik ferrytyny pokazuje, jaki jest stan żelaza zmagazynowanego w organizmie. Jej poziom powinien wynosić min. 70. Niższy poziom świadczy o niedostatecznym wchłanianiu i niedoborach żelaza, prawdopodobnie spowodowanym niedokwaszeniem żołądka.

Często zdarza się, że poziom żelaza we krwi jest prawidłowy, jednak dzieje się to kosztem pobrania żelaza z zapasów w tkankach. Dlatego, aby prawidłowo oszacować ryzyko anemii, zawsze warto badać te 2 parametry jednocześnie.

Zbyt wysoki poziom ferrytyny (> 250) świadczy o stanach zapalnych i obciążonej wątrobie – np. za dużo alkoholu, czerwonego mięsa, wędzonek, czy produktów smażonych w diecie.

CRP

CRP to białko ostrej fazy, które odzwierciedla toczącą się w organizmie infekcję, stany zapalne, uszkodzenia oraz nowotwory. Norma białka C-reaktywnego wynosi < 5 mg/l. Wysoki poziom CRP może występować na przykład po chorobie zakaźnej. Wysokie CRP wiąże się ze zwiększonym stresem oksydacyjnym w organizmie, dlatego dążymy do jak najniższego wyniku. Innym parametrem, który pozwala ocenić stan zapalny, jest Odczyn Biernackiego (OB).

Lipidogram

Interpretując profil lipidowy osocza, musimy mieć świadomość, że sam poziom cholesterolu nie jest „wyrocznią” zaburzeń gospodarki lipidowej w organizmie. Należy spojrzeć całościowo na proporcje pomiędzy różnymi frakcjami lipidów.

Często widząc podwyższony poziom cholesterolu we krwi, na początku możemy się przestraszyć. Natomiast poziom cholesterolu zależy od wielu czynników i nie zawsze oznacza on zwiększone ryzyko miażdżycy czy zawału serca.

Normy na poziom cholesterolu całkowitego we krwi są zaniżane. Obecnie uznaje się za prawidłowy wynik do 190 mg/dl. Czy to oznacza, że wynik 220 mg/dl jest powodem do paniki? Niekoniecznie.

Poziom cholesterolu ulega wahaniom w ciągu dnia za sprawą działania kortyzolu, czyli hormonu związanego głównie ze stresem. Nadmierny stres, infekcje czy stany zapalne mogą powodować zwiększoną syntezę cholesterolu, dlatego czasem warto powtórzyć badanie.

Cholesterol jest substratem m.in. do syntezy witaminy D3 oraz hormonów w organizmie, dlatego zarówno jego niedobór, jak i nadmiar wiążą się z poważnymi skutkami zdrowotnymi. Większa część cholesterolu jest syntetyzowana w wątrobie, więc jego niski poziom może świadczyć o zaburzeniach pracy tego narządu.

Potoczna nazwa „dobry” i „zły” cholesterol nie jest prawidłowym nazewnictwem. Cholesterol potrzebuje odpowiednich transporterów, które przenoszą jego cząsteczki we krwi.  Tymi przenośnikami są lipoproteiny. Główne frakcje lipoprotein oznaczane we krwi to HDL i LDL.

LDL mają za zadanie transportować cholesterol z wątroby do komórek, natomiast HDL odwrotnie — odbierają go z tkanek i przenoszą z powrotem do wątroby, co pozwala oczyścić naczynia krwionośne. Zarówno HDL, jak i LDL są potrzebne w organizmie w odpowiednich proporcjach.

HDL

Poziom HDL u powinien wynosić > 55 mg/dl. Zbyt niski poziom HDL przyczynia się do rozwoju miażdżycy. Przy stanach zapalnych może pojawiać się za wysoki poziom HDL.

LDL

Mało osób wie, że LDL również dzieli się na frakcje. Typ A to duże, puszyste cząsteczki, a typ B to małe, gęste cząsteczki. Większa ilość cząsteczek typu A i mniej cząsteczek gęstych działa korzystnie na naczynia krwionośne. Osoby z niskim poziomem LDL niekiedy mogą być bardziej narażone na zawał serca niż osoby z wysokim poziomem LDL. Poziom LDL-C u osób z umiarkowanym ryzykiem chorób serca powinien wynosić < 115 mg/dl. Jednak ogólny poziom LDL optymalnie, gdy wynosi 2 x HDL.

Trójglicerydy

Podniesione trójglicerydy zazwyczaj wiążą się z wysokim poziomem glukozy we krwi, zaburzoną gospodarką cukrowo-insulinową, czy nadmiarem węglowodanów w diecie np. mąka, pieczywo, słodycze, soki. Przyczyną może być również niedoczynność tarczycy, uszkodzenie nerek lub spożywanie alkoholu.

Wynik trójglicerydów nie powinien przekraczać 150 mg/dl, jednak wynik < 100 mg/dl wiąże się z lepszą kondycją naczyń krwionośnych i mniejszym ryzykiem miażdżycy.

Zbyt niskie TGL (<70) świadczą o złym trawieniu i wchłanianiu w jelitach, przez co automatycznie możemy podejrzewać niedobory witamin A, D, E i K, które są rozpuszczalne w tłuszczach. Dieta niskotłuszczowa czy wegańska bądź choroby autoimmunologiczne również mogą mieć wpływ na obniżenie poziomu trójglicerydów.

Weźmy pod lupę proporcje różnych frakcji lipidogramu

Cholesterol całkowity do HDL

• Proporcja u kobiet < 3,3 i u mężczyzn < 3,4  oznacza bardzo niskie ryzyko chorób serca.
• U kobiet 3,8 i u mężczyzn 4 – niskie ryzyko chorób serca.
• U kobiet 4,5 i u mężczyzn 5 – ryzyko chorób serca średnie.
• U kobiet 7 i u mężczyzn 9 – ryzyko chorób serca wysokie.
• U kobiet >11 i u mężczyzn > 23 – ryzyko chorób serca bardzo wysokie.

HDL do LDL

Prawidłowy wynik to 1:3  – 1:2.

Trójglicerydy do HDL

Optymalny wynik to < 2. Stosunek > 2 oznacza większe ryzyko rozwoju chorób układu krążenia.

Cholesterol całkowity do trójglicerydów

Proporcja ta powinna wynosić > 2, co oznacza niskie ryzyko chorób serca.

Homocysteina

Traktujemy ją jako funkcjonalny marker nasycenia organizmu witaminami z grupy B. Homocysteina to ważny wskaźnik związany nie tylko z ryzykiem chorób układu krwionośnego, ale również zaburzeniami metylacji. Nadmiar homocysteiny uszkadza naczynia krwionośne. Norma poziomu homocysteiny wynosi 0-12 μmol/l, ale optymalnie jest <10 μmol/l. Wynik > 12–30 μmol/l znacznie zwiększa ryzyko zawału serca.

Poziom witaminy D3

To parametr, którego normy są zaniżane. Niski poziom wit. 25(OH)D3 (poniżej < 60 ng/ml) powoduje wiele problemów w organizmie m.in. zaburzenia związane z kortyzolem, z odkładaniem tłuszczu w wątrobie, czy skłonnością do depresji. Optymalnie, gdy witamina ta osiągnie wartości ok. 80 ng/ml.

Poziom witaminy D3 powinno się oznaczać także latem, o czym często zapominamy. Do jej syntezy skórnej jest potrzebna nie tylko odpowiednia ekspozycja na światło słoneczne, ale także zasoby cholesterolu w organizmie, czy sprawnie działająca wątroba i nerki. W obecnych czasach większość Polaków jest narażona na niedobór witaminy D3, ponieważ nie spędzamy odpowiednio dużo czasu na świeżym powietrzu, a ponadto nasza dieta jest wysokoprzetworzona.  

Glukoza i insulina

Poziom glukozy i insuliny na czczo pozwala nam ocenić stan gospodarki cukrowej w organizmie, czyli jak radzimy sobie z metabolizowaniem węglowodanów.

Glukoza na czczo optymalnie powinna wynosić ok. 86 mg/dl. Spadek < 70 mg/dl oznacza hipoglikemię i bywa bardzo niebezpieczny. Poziom > 99 mg/dl jest za wysoki i może świadczyć o rozwijającej się insulinooporności bądź cukrzycy.

Aby rozpoznać insulinooporność, można posłużyć się wskaźnikiem HOMA-IR, czyli:

Jeżeli wskaźnik HOMA-IR wynosi ≥ 2,5, oznacza to insulinooporność.

Dokładniejszy obraz daje badanie krzywej cukrowo-insulinowej, czyli sprawdzenie poziomu cukru i insuliny nie tylko na czczo, ale także po 1 i po 2 godzinach od wypicia roztworu 75 g glukozy.

Insulina na czczo nie powinna przekraczać 10 mU/ml (idealnie ok. 5 mU/ml). Po 1 godzinie cukier wzrasta, a wraz z nim również insulina. Po godzinie poziom insuliny nie powinien przekraczać 50 mU/ml. Natomiast po dwóch godzinach poziom glukozy i insuliny powinien spadać, wracając do stanu wyjściowego.

TSH, fT3, fT4

Jest to tak zwany podstawowy pakiet tarczycowy. W przypadku TSH dążymy do wyniku <2,5 mU/ml, a najlepiej ok. 1,5 mU/ml. Wyższe wartości mogą wskazywać na niedoczynność tarczycy, ale jest to kwestia bardzo indywidualna. Wszystko zależy od samopoczucia danej osoby. Samo TSH nie jest wyznacznikiem. Zawsze należy brać pod uwagę poziom fT3 i fT4, które powinny być przy górnej granicy normy. Przydatnym narzędziem jest kalkulator fT3 i fT4 (bez problemu wyszukasz go w internecie), dzięki czemu możemy sprawdzić, na jakim poziomie procentowym wytwarzanie są te hormony w stosunku do norm. Optymalnie jest, gdy wynoszą one przynajmniej 50%.

• Jeżeli TSH jest nieznacznie zwiększone, a fT3 i fT4 w normie, mamy do czynienia z subkliniczną hipotyreozą (niedoczynnością tarczycy).
• Jeżeli TSH jest wysokie, a fT3 i fT4 zbyt niskie, jest to tzw. pierwotna niedoczynność.
• Niekiedy zdarza się, że TSH jest niskie, ale fT3 i fT4 również — wtedy mówimy o wtórnej hipotyreozie.

Niedoczynność tarczycy może wiązać się z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy Hashimoto, dlatego warto wykonać dodatkowo poziom przeciwciał anty-TPO i anty-TG oraz badanie obrazowe USG.

Stan odwrotny, czyli nadczynność tarczycy, pojawia się, gdy TSH jest zbyt niskie, a poziom fT3 i fT4 są podwyższone bądź w normie.

Jak powinny wyglądać wyniki tarczycowe u zdrowej dorosłej osoby:

• TSH ok. 0,3 – 1,5 mU/ml
• fT3 ok. 3,7 pg/ml
• fT4 ok. 2,5 ng/dl.

ALT, AST

Podwyższone wskaźniki wątrobowe wskazują na to, że wątroba jest obciążona np. przez alkohol, spożywanie potraw smażonych, wędzonych, fast-foodów, słodyczy. Wielokrotnie podwyższone wyniki są alarmujące, mogą wskazywać na silne uszkodzenie wątroby np. przez alkohol czy zatrucia.

Kwas moczowy

Podwyższony kwas moczowy wskazuje głównie na nieprawidłową dietę (za dużo cukrów, produktów przetworzonych, wędzonek) i obecność problemów metabolicznych — otyłość, obciążona wątroba, niedoczynność tarczycy, cukrzyca czy insulinooporność. Jego wysoki poziom jest charakterystyczny dla dny moczanowej — choroby, w której kryształki kwasu gromadzą się w stawach, wywołując ból i stan zapalny.

Podsumowanie

Prawidłowe odczytywanie wyników badań krwi pozwala lepiej poznać swój organizm i umożliwia odpowiednie dopasowanie diety oraz suplementacji. Tak jak wykonujesz przegląd auta, co jakiś czas warto zrobić przegląd własnego organizmu. By uniknąć niepotrzebnych pomyłek i stresu, w kwestii interpretowania wyników badań najlepiej zdać się na osobę z doświadczeniem.

W naszej poradni zajmujemy się na co dzień interpretacją wyników badań, następnie pod ich kątem dobieramy dietę oraz suplementację. Możemy pomóc również Tobie. Umów się na konsultację w Gdańsku/ Gdyni lub online.

Źródła:

1. Bernstein Richard K., Dr. Bernstein’s Diabetes Solution: The Complete Guide to Achieving Normal Blood Sugars (2011)
2. Lothar Ursinus, Co mówi Twoja krew. Holistyczne spojrzenie na wyniki badań laboratoryjnych (2015)
3. Emilia Ptak, Paulina Ihnatowicz, Rozszyfruj swoją krew (2017)
4. J. W. Blunt, H. F. DeLuca, and H. K. Schnoes, 5-Hydroxycholecalciferol. A biologically active metabolite of vitamin D3, Biochemistry 1968 7 (10), 3317-3322
5. Sheila M Innis, Fatty Acids: Physiologic and Behavioral Functions: edited by David I Mostofsky, Shlomo Yehuda, and Norman Salem, Jr, 2001, Humana Press, Totowa, NJ, The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 76, Issue 1, July 2002, Page 260
6. Patty W Siri-Tarino, Qi Sun, Frank B Hu, Ronald M Krauss, Meta-analysis of prospective cohort studies evaluating the association of saturated fat with cardiovascular disease, The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 91, Issue 3, March 2010, Pages 535–546