Budowanie kariery zawodowej jest często kojarzone z ciągłym popychaniem swojego organizmu do limitów, a nawet ich przekraczania. Dużo obowiązków, nowych projektów, odpowiedzialności no i nadgodziny – wszystkiego coraz więcej i mocniej. Może się jednak okazać, że paradoksalnie jest to droga donikąd. Organizm ma swoje ograniczenia, ale i potrzeby. Gdy zapomnisz o regeneracji, to organizm Cię do niej zmusi. Stan, w którym przeciążenie w pracy zaczyna manifestować się objawami klinicznymi, nazywamy wypaleniem zawodowym. Jeśli na własnej skórze doświadczyłeś wypalenia zawodowego lub chcesz się doedukować, by go uniknąć, to koniecznie przeczytaj ten artykuł do końca.

Czym jest wypalenie zawodowe?

Jest to popularny termin i myślę, że większość z nas nawet bez poznania definicji potrafi sobie wyobrazić, na czym polega ta przypadłość. Wypalenie zawodowe jest zmianą spojrzenia na swoją pracę, głównie pod wpływem niekontrolowanego stresu i nadmiaru obowiązków lub odpowiedzialności, jakie ta praca generuje.

Według danych szacunkowych około 7–9% pracujących Europejczyków doświadczyło stanu klinicznego wypalenia zawodowego. Wartość ta jednak mocno różni się w zależności od wykonywanego zawodu. Problem wypalenia zawodowego może dotyczyć każdego i na każdym stanowisku, jednak największe ryzyko jego wystąpienia związane jest z pełnieniem funkcji stresogennych (np. kierowniczych) oraz zawodami wymagającymi intensywnych kontaktów z ludźmi. Dużą grupę stanowią: nauczyciele, trenerzy, pedagodzy, pielęgniarki, lekarze, handlowcy, psychologowie, konsultanci zajmujący się doradztwem personalnym. W jednym badaniu przeprowadzonym w Austrii stwierdzono objawy wypalenia klinicznego u aż 50% lekarzy.

wypalenie zawodowe u lekarzy

Trwałe wypalenie zawodowe jest przyczyną pogorszenia jakości życia. Generuje ryzyko zaburzeń snu oraz innych schorzeń, w tym zaburzeń funkcji poznawczych, insulinooporności i cukrzycy oraz chorób układu krążenia. Strategie aktywnego radzenia sobie mogą złagodzić dolegliwości związane z wypaleniem i powinny zostać wprowadzone od razu w momencie rozpoznania zespołu wypalenia zawodowego. Powinny obejmować głównie działania promujące odporność psychiczną i zachowania adaptacyjne, działania redukujące stres, poprawiające warunki pracy i zmniejszające narażenie na czynniki stresogenne.

W świecie nauki są dwie osoby, które szczególnie przyczyniły się do popularyzacji wiedzy o wypaleniu zawodowym:

  • Herbert J. Freudenberger
  • Christina Maslach

W literaturze pierwsza wzmianka o wypaleniu zawodowym pojawiła się w 1974 roku, gdy Fraudenberger opisywał swoje obserwacje. Pracował on z grupą oddanych i bardzo zaangażowanych wolontariuszy w ośrodku dla młodocianych narkomanów. U swoich współpracowników zaobserwował stopniową utratę energii, motywacji i zaangażowania w podjętą działalność charytatywną oraz obecność wielu objawów psychosomatycznych.

Objawy wypalenia zawodowego

Najbardziej konkretny opis objawów charakterystycznych dla wypalenia zawodowego przedstawiła Christina Maslach, dzieląc je na 3 kategorie:

  • Emocjonalne wyczerpanie – czyli nadmierne zmęczenie i wyczerpania emocjonalnych zasobów. Obejmuje: poczucie ogólnego zmęczenia, brak naturalnej energii i zapału do działania, brak radości życia, zwiększona drażliwość oraz impulsywność. Dołączają się do tego liczne objawy psychosomatyczne. Na płaszczyźnie zawodowej osoba czuje się wyeksploatowana i wyczerpana, a równocześnie nie dostrzega możliwości regeneracji sił. Najczęściej brakuje jej energii, aby rozpocząć nowy dzień i spotykać ludzi, którym trzeba pomagać. W płaszczyźnie psychologicznej następuje rozluźnienie emocjonalnych więzi z podopiecznymi, co często przybiera formę utraty przywiązania i bliskości.
  • Depersonalizacja – jednak tutaj ma inne znaczenie niż przyjęte w psychiatrii. Określa specyficzny stosunek jednostki do innych, który wyraża się negatywnym, cynicznym, nadmiernym dystansowaniem się w kontaktach interpersonalnych. Relacje z innymi tracą swój dotychczasowy podmiotowy charakter, stając się bezosobowe. Depersonalizacja jest pochodną nadmiernego wyczerpania emocjonalnego.
  • Obniżone zadowolenie z osiągnięć zawodowych – spadek poczucia własnej kompetencji i wydajności pracy. To obniżenie poczucia skuteczności i efektywności działania może wiązać się z depresyjnością i trudnościami w radzeniu sobie z wymaganiami, jakie stawiane są w pracy, oraz ze stresem związanym z wykonywanym zawodem.

Christina Maslach przedstawia swoją wizję aktywności zawodowej jako kontinuum, w którym „zaangażowanie” i „wypalenie” są na przeciwległych krańcach.

baner do kursu od pizdeusa do zeusa

Przyczyny wypalenia zawodowego

Najczęstsze przyczyny wypalenia zawodowego to:

  • uwarunkowania środowiska,
  • zachwiane poczucie własnej wartości,
  • trudności w kontrolowaniu i opanowywaniu własnych emocji,
  • tendencje do nadmiernej rywalizacji,
  • przedmiotowe traktowanie innych,
  • przepracowanie,
  • brak sukcesów, utrata nadziei,
  • wyczerpanie, niechęć do ludzi, apatia, złość,
  • zwiększone starania, by być solidnym,
  • bezradność,
  • niepewność w kontaktach z innymi,
  • niska samoocena,
  • brak satysfakcji z pracy,
  • zbyt wiele obowiązków,
  • niskie wynagrodzenie.

Wypaleni pracownicy zawsze stanowią problem dla efektywności organizacji. Wypalenie zagraża i pracownikowi, i firmie, w której pracuje. Właśnie z tego powodu wiele nowoczesnych firm, w których zatrudnianych jest wielu pracowników, stara się o utrzymanie ich dobrostanu poprzez różnego rodzaju benefity pozapłacowe.

Czy wypalenie zawodowe to choroba?

W styczniu 2022 roku ukazała się zaktualizowana lista Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11. W niej pod symbolem QD85 ukazało się Wypalenie zawodowe (ang. Burnout). To wydarzenie zrobiło sporo szumu medialnego.

W ICD-11 widnieje następująca definicja:

Wypalenie zawodowe to syndrom rozumiany jako wynikający z chronicznego stresu w miejscu pracy, z którym nie udało się skutecznie sobie poradzić. Charakteryzuje się trzema wymiarami:

  1. uczuciem znacznego spadku energii lub wyczerpania;
  2. zwiększonym dystansem psychicznym do wykonywanej pracy lub poczuciem negatywizmu lub cynizmu w stosunku do wykonywanej pracy; oraz
  3. poczuciem nieskuteczności i braku osiągnięć.

Wypalenie zawodowe odnosi się konkretnie do zjawisk w kontekście zawodowym i nie powinno być stosowane do opisu doświadczeń w innych obszarach życia.”

Kluczowej jest tu słowo „syndrom”. Wypalenie zawodowe, pomimo że widnieje w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, to nie jest chorobą, a syndromem/zespołem objawów.

Choć wypalenie zawodowe nie jest klasyfikowane jako choroba, to i tak warto się solidnie przebadać, gdy zauważymy u siebie charakterystyczne dla niego objawy. Jest więcej schorzeń i zaburzeń, które również powodują apatię i zmęczenie, a które mogłyby być z wypaleniem pomylone.

Zrobienie dodatkowych badań zamiast opieranie się na samych objawach może być kluczowe dla ułożenia skutecznej strategii działania. Gdyby okazało się, że przyczyną takiego stanu psychiki tak naprawdę nie jest sama praca, a np. niedobory kluczowych witamin i minerałów lub zaburzenia hormonalne, to byłoby znacznie ciężej powrócić do zdrowia bez świadomości istnienia tych problemów.

Czy na wypalenie zawodowe można wziąć L4?

Wolne od pracy w przypadku faktycznego wypalenia mogłoby dobrze wpłynąć na mentalną regenerację i powrót motywacji. Z drugiej strony taka możliwość otwierałaby furtkę do nadużyć dla wielu osób, które po prostu chciałyby sobie wziąć bonusowy urlop pod przykrywką wypalenia.

A więc jak to jest z tym zwolnieniem z powodu wypalenia? Według aktualnych informacji zwolnienie lekarskie na wypalenie zawodowe nie jest możliwe, gdy będzie to jedyny powód. Trzeba jednak pamiętać, że wypalenie to syndrom, który negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne i może być zapalnikiem do kolejnych problemów. Gdy długotrwałe wypalenie zawodowe zacznie postępować i wywoła objawy depresji, to wtedy już zwolnienie L4 jest jak najbardziej możliwe.

wypalenie zawodowe a zwolnienie lekarskie

Jedną z przyczyn wypalenia zawodowego jest zaburzenie pracy dopaminy

Mezolimbiczny układ dopaminergiczny bierze udział w podejmowaniu decyzji o wysiłku i funkcjach kontroli poznawczej, a także w intensywności reagowania. Słabe funkcjonowanie dopaminy jest powiązane z uczuciem mocnego zmęczenia i apatii.

Naukowcy sugerują, że zaburzenia funkcjonowania dopaminy mają wpływ na rozwój wypalenia. Wyróżniono też dwa rodzaje wypalenia zawodowego: wynikający z niskiej dopaminy lub niskiej serotoniny, do których należy nieco inaczej podchodzić, układając plan naprawczy.

Postawiono hipotezę, że poziom prolaktyny pośrednio wskazuje na podłoże wypalenia zawodowego. Gdy prolaktyna jest niska, to można podejrzewać osłabione działanie serotoniny, a gdy prolaktyna jest wysoka, to można podejrzewać osłabione działanie dopaminy.

Na podstawie powyższych założeń przeprowadzono badanie. Udział w nim wzięło 9 kobiet z wypaleniem zawodowym i 9 z grupy kontrolnej. Zauważono, że wypalenie zawodowe wiąże się ze skrajnymi wartościami prolaktyny – jest albo bardzo niska, albo podwyższona. Badanym kobietom podawano doustnie po 35 mg kortyzolu dziennie lub placebo. Kobiety, których profil objawów wskazywał na wypalenie dopaminowe, lepiej reagowały na podawanie kortyzolu.

Obserwacje wypalenia zawodowego sugerują istotną rolę obniżonego funkcjonowania dopaminergicznego.

By uniknąć zaburzeń działania układu dopaminy, trzeba dbać o kilka elementów stylu życia, w tym:

  • unikać uzależniających zachowań i substancji (narkotyki i używki, hazard, nadmiar porno, objadanie się itp.),
  • dbać o zdrową dietę, dostarczającą m.in. odpowiednich ilości tyrozyny i fenyloalaniny oraz witamin z grupy B,
  • unikać mocno przetworzonego jedzenia,
  • regularnie uprawiać aktywność fizyczną,
  • dbać o zdrowe relacje z ludźmi i kontakt z naturą.

Jak sobie poradzić z wypaleniem zawodowym?

Tutaj trzeba się skupić i na obszarze optymalizacji swojego środowiska pracy, i swoich codziennych nawyków, również tych niezwiązanych z pracą.

Proponowane przez naukowców strategie indywidualnego zwiększania odporności na wypalenie zawodowe są następujące:

  • zmiana wzorców pracy – np. ograniczenie czasu pracy, częstsze przerwy, unikanie nadgodzin, praca nad work-life balance, poprawa komunikacji ze współpracownikami;
  • rozwijanie umiejętności radzenia sobie – np. umiejętne zarządzanie czasem, praca nad zdolnością do rozwiązywania konfliktów, praca nad swoimi wzorcami myśli i zachowań;
  • uzyskanie wsparcia społecznego – chodzi o wsparcie ludzi z bliskiego środowiska, zarówno ze strony współpracowników, jak i rodziny i przyjaciół;
  • wykorzystanie strategii relaksacyjnych – w tym regularna medytacja, przyjemne hobby, joga itp.;
  • dbałość o dobre zdrowie i sprawność fizyczną – należy na co dzień dbać o ogólny stan zdrowia i wprowadzać dobre nawyki;
  • próby samozrozumienia – poprzez różne techniki autoanalizy, psychoterapię lub edukację własną.

Gdyby ująć najważniejszą radę w jednym zdaniu:

Zmniejszanie obciążenia pracą powinno być uzupełnione ulepszeniami w strategiach regeneracji poprzez lepszy sen, ćwiczenia i odżywianie.

Zawsze należy mieć na uwadze dobre zarządzanie stresem, swoimi codziennymi rutynami i dbałość o gospodarkę dopaminową. W ten sposób nie tylko zmniejszamy ryzyko wypalenia zawodowego, ale tez zwiększamy swoje szanse na sukcesy w rozwoju kariery.

Korzyści może przynieść wykorzystanie terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) i medytacji mindfulness.

Jeśli chcesz zadbać o swoje żywienie i nawyki, by zminimalizować ryzyko wypalenia zawodowego, nie czekaj i zgłoś się do poradni Sports-Med już dziś!

Źródła:

  • https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f129180281
  • Khammissa RAG, Nemutandani S, Feller G, Lemmer J, Feller L. Burnout phenomenon: neurophysiological factors, clinical features, and aspects of management. J Int Med Res. 2022;50(9):3000605221106428. doi:10.1177/03000605221106428
  • https://www.humanitas.edu.pl/resources/upload/dokumenty/Wydawnictwo/Zarzadzanie_zeszyt/Zarz%201_2013%20podzielone/znanska.pdf
  • https://www.kul.pl/files/714/media/3.44.2001.art.2.pdf..pdf
  • Tops M, Boksem MA, Wijers AA, et al. The psychobiology of burnout: are there two different syndromes?. Neuropsychobiology. 2007;55(3-4):143-150. doi:10.1159/000106056
  • Maslach C, Leiter MP. Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry. 2016;15(2):103-111. doi:10.1002/wps.20311
person image

To jak, chcesz więcej?

Ten artykuł dotyczy Ciebie i chcesz więcej? Daj sobie szansę i spotkaj się z jednym z naszych specjalistów.
już od 500 zł

Nie uciekaj jeszcze

Już wychodzisz?

Być może to ostatnia szansa, by o siebie zadbać.

Przygotowaliśmy dla Ciebie jeszcze trochę paliwa, aby poprawić
Twój komfort życia i polepszyć codzienne funkcjonowanie.
Zapisz się na nasz newsletter i działaj na własnych zasadach.

Twój adres email został zapisany!

Już niebawem dostaniesz od nas wiele dobrego paliwa
zupełnie za darmo. Czekaj, bo warto!

Idź do strony głównej