Skąd się bierze smog i jak wpływa na zdrowie? Sprawdź, jak skutecznie się przed nim ochronić!

W dzisiejszych czasach, gdy miasta rosną i rozwijają się w niespotykanym tempie, jednym z największych wyzwań, przed jakimi stają mieszkańcy, jest smog – wszechobecny wróg zdrowia publicznego. Smog to mieszanka zanieczyszczeń powietrza, które często osiągają szkodliwe stężenia w wielkich aglomeracjach. Stał się codziennością dla milionów ludzi na całym świecie. Wpływ smogu na zdrowie ludzkie i jakość życia jest głęboki i wielowymiarowy.

W tym artykule przyjrzymy się bliżej, czym dokładnie jest smog, skąd się bierze i z czego się składa, oraz jak wpływa na nasze zdrowie. Poznasz też sposoby na ochronę przed negatywnymi skutkami smogu.

Czym w ogóle jest smog?

Smog to drażniąca mieszanina gazów i cząstek stałych w powietrzu, powstająca z interakcji dymu, mgły i światła słonecznego. Samo słowo ‘smog’ powstało z kombinacji angielskich słów ‘smoke’ i ‘fog’, czyli dymu i mgły.

Zimą smog dokucza najbardziej. Jest to związane zarówno z intensywniejszą emisją szkodliwych substancji do powietrza przez sezon grzewczy, ale też z pogodą, jak i topografią terenu. Powodem jest zjawisko zwane inwersją temperatury. Wychłodzone grunty powodują specyficzne zachowanie warstw powietrza. Cieplejsze masy powietrza poruszają się nad chłodną masą powietrza przy gruncie, przez co zachowują się jak „pokrywa”, która uniemożliwia unoszenie się zanieczyszczonego powietrza do góry i rozrzedzenia tych zanieczyszczeń.

Smog kojarzony jest głównie z zanieczyszczeniami przemysłowymi, wywołanymi przez ludzi. Jest jednak kilka sposobów, którymi smog tworzy się naturalnie:

• erupcje wulkanów i ogromne wyrzuty popiołu i gazów o wysokim stężeniu SO2 i H2S;
• pożary lasów;
• a nawet przez rośliny, które produkują substancje lotne mające odstraszać roślinożerców, a które w reakcji ze światłem słonecznym stają się głównym źródłem ozonu (O3) w atmosferze.

Składniki smogu nasilają stres oksydacyjny

Zastanawiasz się, z czego składa się smog? Główne składniki tworzące smog to:

• tlenek węgla,
• metale ciężkie,
• tlenki azotu,
• ozon,
• dwutlenek siarki,
• lotne pary organiczne,
• cząstki stałe.

Taki koktajl to silny wyzwalacz stresu oksydacyjnego. Gdy wychodzimy na spacer, to te wszystkie substancje zawieszone w powietrzu mają kontakt z naszym ciałem. Sprawia to, że mogą nam szkodzić, nawet zanim dotrą do płuc!

Smog szkodzi naszym pożytecznym bakteriom

Chodzi o kontakt składników smogu z naszą skórą i błonami śluzowymi. Są to zewnętrzne bariery naszego ciała, które pokryte są drobnoustrojami. Zależy nam na tym, by skład mikrobiomu w skórze i śluzówkach był jak najbardziej przyjazny. Daje nam wtedy wiele korzyści, m.in. poprzez produkcję różnych substancji odżywczych i wzmocnienie ochrony przed patogenami.

Ale co gdy te nasze dobre bakterie mają kontakt ze smogiem? Umierają przez szalejący stres oksydacyjny. Skład naszego mikrobiomu się pogarsza, co zwiększa ryzyko różnych problemów zdrowotnych. Na te problemy najbardziej wrażliwe są noworodki i małe dzieci – ich najmocniej powinniśmy chronić przed ekspozycją na smog.

Jak smog wpływa na zdrowie? Jakie są zagrożenia?

W smogu są różne substancje, które szkodzą nam na różne sposoby. Wiele lotnych związków organicznych ze smogu powiązano z wadami wrodzonymi, rakiem i innymi poważnymi chorobami. Przykłady:

• WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne) są silnie genotoksyczne;
• benzen w powietrzu jest silnie powiązany z występowaniem białaczki u dzieci;
• tlenki azotu powodują podrażnienie płuc i osłabiają mechanizmy obronne organizmu przed infekcjami dróg oddechowych, takimi jak zapalenie płuc i grypa;
• tlenek węgla upośledza funkcję mitochondriów i zatrzymuje oddychanie; negatywnie wpływa na układ krążeniowo-oddechowy;
• dwutlenek siarki stanowi największe zagrożenie dla zdrowia małych dzieci i astmatyków; powoduje również peroksydację lipidów i zakłóca stan redoks, negatywnie wpływa na płodność (szczególnie mężczyzn), a u kobiet zakłóca rozwój płodu, powodując nawet utratę ciąży.

Jednym z najpoważniejszych mechanizmów wywołujących te wszystkie problemy jest nasilenie stresu oksydacyjnego.

Ekspozycja na smog wywołuje przykre konsekwencje dla zdrowia w ujęciu zarówno krótko- jak i długoterminowym.

Na obszarach o podwyższonym poziomie zanieczyszczenia powietrza notowane są wysokie wskaźniki śmiertelności. Oszacowano, że ponad 2 miliony przedwczesnych zgonów dzieci w Chinach i Indiach jest spowodowanych smogiem.

Jak sprawdzić poziom smogu?

Jakość powietrza można sprawdzić w różnych aplikacjach. Popularnym przykładem jest aplikacja Airly, gdzie można sprawdzić, jak wygląda sytuacja w różnych miejscach na ziemi. Można ją ściągnąć na smartfona lub sprawdzać w przeglądarce. Jak widać na poniższej grafice, w Polsce stężenie pyłu w powietrzu wypada raczej słabo, szczególnie w południowych rejonach.

Tego typu aplikacje (nie tylko Airly, są też inne) oferują ciekawe funkcjonalności jak np. sprawdzenie stężenia konkretnych składników (np. ozon, tlenek węgla, tlenek azotu itp.) albo historia pomiarów z ostatnich godzin.

Czy w Polsce problem smogu jest poważny?

Nie da się ukryć, że z jakością powietrza w naszym kraju bywa różnie. Ciężko bywa szczególnie w dużych miastach na wschodzie oraz w przemysłowych aglomeracjach na południu.

Analiza z lat 2016-2020 przeprowadzana na terenie pięciu największych miast Polski Wschodniej pokazała, że smog jest znaczącym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego i zauważalnie zwiększa śmiertelność. Najbardziej zauważalny był negatywny wpływ pyłu w powietrzu na śmiertelność związaną zarówno z ostrym zespołem wieńcowym, jak i udarem niedokrwiennym mózgu. Tlenki azotu za to wpływały na śmiertelność tylko z powodu ostrego zespołu wieńcowego. Największe ryzyko występowało kolejnego dnia po ekspozycji na smog.

Dodatkowe obserwacje z poniższego badania były takie, że kobiety są o 2,5% bardziej wrażliwe na smog niż mężczyźni. Dlaczego? Chodzi o różnice w sposobie oddychania u kobiet. W kobiecych płucach zachodzi większe osadzanie się cząsteczek. Przyczyną jest też mniejsza ilość czerwonych krwinek u kobiet, co sprawia, że wywołany stres oksydacyjny jest bardziej dotkliwy. Jeszcze bardziej podatną grupą społeczną są seniorzy, którzy mają podatność aż o 4,4% większą, niż osoby młodsze.

Zauważono też, że rodzaj smogu w Polsce jest specyficzny i różni się od tego, jaki jest w Londynie czy Los Angeles (to miasta słynące z dużego smogu). Tak zwany „polski smog” składa się głównie z cząstek stałych (PM) i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), którym często nie towarzyszą wysokie stężenia dwutlenku siarki (SO2) i tlenku węgla (CO). Jego powstaniu sprzyja wysokie ciśnienie atmosferyczne i niska temperatura, zwłaszcza zimą, kiedy wzrasta zapotrzebowanie na ciepło, powodując większą emisję zanieczyszczeń do powietrza z domowych systemów grzewczych.

Czy chodzenie na spacery zimą jest bezpieczne?

Wszystko zależy od tego, jaka jest jakość powietrza na zewnątrz w konkretnym momencie. Jeśli według monitorów jakości powietrza zanieczyszczenie jest niskie, warto wyjść na zewnątrz, ponieważ bilans korzyści i strat będzie zdecydowanie korzystny.

Większego zastanowienia wymaga sytuacja, gdy monitory pokazują wysokie zanieczyszczenie smogiem w Twojej okolicy. Wtedy, jeśli czujesz dużą potrzebę wyjścia, warto zakryć twarz (może to być szalik, komin, a najlepiej maseczka z dobrym filtrem) i porządnie się ubrać, by zminimalizować kontakt skóry z powietrzem (czapka, rękawiczki itp.). Jeśli jednak potrzeba nie jest duża, to lepiej zostać w domu i zająć się inną formą aktywności, np. rozciąganiem lub jogą.

Wybierając się na spacer, warto zwrócić też uwagę na miejsce, w które idziemy. Park lub lasek będą zdecydowanie lepszym wyborem niż najbardziej zatłoczone ulice w mieście.

Praktyczne porady jak uchronić się przed smogiem

Najlepszym sposobem na utrzymanie dobrej jakości powietrza w domu jest duża ilość roślin doniczkowych. Rośliny na bieżąco produkują tlen i filtrują powietrze, a przy tym wprowadzają do pomieszczeń przyjemną aurę i poprawiają nastrój.

Przeczytaj, jakie rośliny warto mieć w domu.

Jeśli jednak uważasz, że powietrze w Twojej okolicy jest szczególnie gęsto zanieczyszczone, to możesz dodatkowo zainwestować w porządny oczyszczacz powietrza. Tylko nie wybieraj takiego najtańszego, a sprawdzone i renomowane produkty, które faktycznie zapewnią Ci lepsze powietrze do oddychania.

Przed wspomnianymi już spacerami lub nawet otwieraniem okien, by przewietrzyć pomieszczenia, warto zerknąć w którąś z aplikacji, takich jak Airly.

Najlepszym jednak sposobem na ochronę przed skutkami smogu jest migracja do spokojniejszych rejonów, z dala od centrum miasta.

Oczywiście nie można pominąć też tematu zdrowej diety i stylu życia. Gdy menu obfituje w owoce i warzywa dostarczające ogromnych ilości przeciwutleniaczy, to smog nie jest w stanie wywołać aż tak silnych konsekwencji. Regularna aktywność fizyczna także poprawia stan serca i krążenie oraz funkcjonowanie płuc, a to sprawia, że organy najbardziej narażone na skutki smogu są po prostu silniejsze i mogą więcej znieść.

Starasz się wprowadzić zdrowe nawyki w swoje życie? Zacznij od diety! Nie działaj po omacku i skorzystaj z pomocy dietetyków Sports-Med.

Źródła:

Wong TY. Smog induces oxidative stress and microbiota disruption. J Food Drug Anal. 2017;25(2):235-244. doi:10.1016/j.jfda.2017.02.003

Święczkowski M, Dobrzycki S, Kuźma Ł. Multi-City Analysis of the Acute Effect of Polish Smog on Cause-Specific Mortality (EP-PARTICLES Study). Int J Environ Res Public Health. 2023;20(8):5566. Published 2023 Apr 18. doi:10.3390/ijerph20085566