Ludzi scrollujących telefony widać wszędzie i w każdych okolicznościach. Na spacerze, w komunikacji publicznej, nawet na spotkaniach towarzyskich. Każda wolna chwila jest okazją, by zerknąć co nowego. Taki rozwój dostępu do informacji to dla mózgu drastyczna zmiana i kompletnie nie jest do tego przystosowany. Gdy z telefonu korzystamy w nadmiarze, to będą konsekwencje. A te obejmują głównie zdrowie psychiczne, wpływając na rozwój lęków, depresji, zaburzoną samoocenę i pogorszenie jakości życia społecznego.
Z tego artykułu dowiesz się, jak dokładnie szkodzi nadmierne korzystanie z telefonu i social media, kto jest najbardziej narażony i jak się temu przeciwstawić. Przeczytaj do końca!
Czym jest fonoholizm?
Fonoholizm to ładne słowo określające nałogowe (czyli nadmierne i szkodliwe) korzystanie z telefonu komórkowego. Jest to jedno z uzależnień behawioralnych, czyli polegającym na nałogowym wykonywaniu pewnej czynności. Podobne zaburzenia do np. zakupoholizm, nałogowy hazard, uzależnienie od gier komputerowych. Wszystkie te zaburzenia oparte są na wspólnych mechanizmach, a w szczególności jest to zmniejszona kontrola poznawcza i upośledzona aktywność kory przedczołowej, która wpływa na podejmowanie decyzji i przetwarzanie emocji.
Uzależnienie od smartfona jest mocno związane z aspektem społecznym. Telefon i stały dostęp do sieci umożliwiają stały kontakt ze znajomymi, możliwość podglądania ich w social mediach i po prostu bycia ze wszystkim na bieżąco. No i tutaj pojawia się tzw. syndrom FOMO, czyli fear of missing out (strach przed pominięciem). Na bieżąco chcemy być tak bardzo, że nie chcemy przegapić żadnego powiadomienia, by przypadkiem nie wypaść z obiegu. Jedno z badań wykazało, że FOMO pośredniczy w związkach między nasileniem depresji i lęku w przypadku uzależnienia od smartfona.[6]
Ta cała pogoń za jak najszybszym dostępem do informacji prowadzi do tego, że można się po prostu przestymulować. Dlatego fonoholizm prowadzi do zmęczenia i wielu innych problemów z samopoczuciem.
Media społecznościowe, choć mogą stworzyć u użytkownika poczucie wspólnoty, to używane nadmiernie (szczególnie przez wrażliwych) jest odpowiedzialne za pogłębianie się problemów ze zdrowiem psychicznym. Przeprowadzono szereg badań na temat wpływu mediów społecznościowych i wskazano, że długotrwałe korzystanie z platform mediów społecznościowych, takich jak Facebook, może być powiązane z negatywnymi oznakami i symptomami depresji, lęku i stresu. Co więcej, media społecznościowe mogą wywierać dużą presję i tworzyć niezdrowe stereotypy.[1]
Skutkami fonoholizmu mogą być[4][5]:
- zaburzenie relacji międzyludzkich,
- nawiązywanie jedynie powierzchownych relacji,
- wycofanie się ze świata zewnętrznego na skutek ograniczonego bezpośredniego kontaktu z innymi ludźmi,
- zwiększona ilość czasu spędzanego samotnie w porównaniu z czasem spędzonym w grupie,
- utrata umiejętności tworzenia złożonych wypowiedzi oraz wykorzystywania odpowiednich cech stylistycznych przekazu i pisowni,
- narażenie na promieniowanie magnetyczne emitowane przez urządzenia mobilne,
- stres i lęki,
- objawy depresyjne,
- niska samoocena,
- trudności w regulacji poznawczo-emocjonalnej.
- impulsywność,
- nieśmiałość.
Zauważono, że z fonoholizmem często współwystępują inne zaburzenia[5]:
- problemy ze snem,
- zmniejszona sprawność fizyczna,
- niezdrowe nawyki żywieniowe,
- bóle głowy i migreny,
- zmniejszona kontrola poznawcza,
- zmiany w objętości istoty szarej mózgu,
- depresja,
- OCD,
- ADHD.
Jak pokazują analizy, bierne korzystanie z mediów społecznościowych (czytanie postów) jest silniej powiązane z depresją niż aktywne korzystanie (publikowanie postów).[2] Lepiej jest więc być twórcą, który ma pewną kontrolę, niż jedynie obserwatorem, który może wyłącznie przyjmować rzeczywistość, jaka jest mu serwowana.
Kilkugodzinne korzystanie ze smartfona może skutkować objawami somatycznymi i psychicznymi, takimi jak bóle głowy i depresja.[4]
Na pogorszenie jakości snu może wpływać w szczególności zabieranie ze sobą smartfona do łóżka.[6] Strach przed przegapieniem może być powodem brania telefonów do łóżek, by nie przegapić żadnego powiadomienia. Niebieskie światło emitowane przez smartfony może mieć zły wpływ na rytmy dobowe, prowadząc do negatywnych konsekwencji w zakresie snu, takich jak pójście spać później niż planowano, a tym samym skrócenie całkowitego czasu snu.
Spośród problemów fizycznych, najczęściej występującym skutkiem fonoholizmu jest ból mięśniowo-szkieletowy. Problemy z palcami, szyją, plecami i ramionami są najczęściej powiązane z nadmiernym korzystaniem ze smartfona. Długotrwałe korzystanie ze smartfonów może powodować wady postawy, takie jak pozycja głowy wysunięta do przodu, co z kolei może powodować urazy kręgosłupa szyjnego i powodować ból szyi.
Kto najmocniej ucierpi?
Negatywne skutki zwiększonego korzystania z mediów społecznościowych są szczególnie widoczne w przypadku młodzieży. Literatura sugeruje na przykład, że korzystanie z mediów społecznościowych może zwiększać ryzyko używania alkoholu i narkotyków wśród młodzieży.[3]
Co ciekawe, kobiety znacznie częściej niż mężczyźni doświadczają problemów psychicznych w wyniku korzystania z social media.[1] Zapewne jest to związane z silniejszą potrzebą dążenia do ideału i równoczesnego wszechobecnego przekłamywania rzeczywistości w social mediach. Umieszczanie na dużych profilach jedynie perfekcyjnych, zaplanowanych i pozowanych ujęć kreuje nieprawdziwy obraz rzeczywistości. Dążenie do zawyżonych ideałów może poturbować psychikę.
Jaka jest skala problemu? Zerknijmy w liczby
Obecnie coraz częściej zjawisko fonoholizmu obserwowane jest u osób dorosłych. Trend zacznie wzrósł w czasie pandemii Covid-19, gdy izolacja popchnęła społeczeństwo w kierunku silniejszej cyfryzacji kontaktu z innymi ludźmi.
368 osób (70,1% stanowiły kobiety) w wieku od 19 do 82 lat (średnia wieku 26,1 lat) wzięło udział w polskim badaniu skierowanym na ocenę częstości występowania fonoholizmu i ocenę związku między nadużywaniem smartfonów a zaburzeniami neuropsychiatrycznymi[4]. Łącznie 16,6% respondentów (47 kobiet i 16 mężczyzn) uzyskało wynik świadczący o problematycznym korzystaniu z urządzeń mobilnych (fonoholizm). W dodatkowych obserwacjach pacjenci z fonoholizmem:
- istotnie częściej odczuwali bóle głowy (85% vs. 58,7%);
- mieli istotnie krótszy średni czas snu (7,14 h vs. 7,42 h);
- rzadziej odczuwali senność w ciągu dnia (43,33% vs. 59,73%);
- uzyskali istotnie wyższe wyniki w skali lęku HADS-A (8,29 vs. 10,9).
W tym badaniu nie potwierdzono istotności statystycznej w aspekcie objawów depresyjnych. Wnioski z badania: nadmierne korzystanie z telefonu negatywnie wpływa na zdrowie somatyczne i psychiczne i może stanowić istotny problem kliniczny.
Badanie przeprowadzone w USA wykazało, że 46% właścicieli smartfonów uważa, że nie mogą żyć bez telefonów.[6] W kolejnym badaniu zauważono[6], że aż 75% młodych dorosłych (w wieku <30 lat) zabiera telefon do łóżka, co może zwiększać prawdopodobieństwo pogorszenia jakości snu.
Jak sobie z tym poradzić?
Poniżej kilka rad, jak najefektywniej osiągnąć mniejszy czas z telefonem w ręku i pozbyć się konsekwencji fonoholizmu:
- sprawdź w telefonie statystyki ile czasu dziennie i tygodniowo z niego korzystasz i zastanów się, ile innych rzeczy mógłbyś w tym czasie zrobić;
- zainstaluj aplikacje, które umożliwiają korzystanie z social mediów tylko przez określony czas w ciągu dnia;
- na noc zostawiaj telefon w innym pokoju;
- zadbaj o to, by w feedzie na Twoich social mediach pojawiały się tylko wartościowe informacje;
- przygotuj sobie listę innych, wartościowych zajęć, które mogłyby zająć Twoją uwagę w momentach, gdy normalnie sięgasz po telefon (książka? Może jakieś rozciąganie?);
- spróbuj okresowo wdrażać sobie praktykę cyfrowego detoksu, czyli na przykład 2-3 dniowy urlop całkowicie bez telefonu i komputera, najlepiej w otoczeniu natury.
Podsumowanie
Nadmierne korzystanie ze smartfona i mediów społecznościowych to poważne zagrożenie dla zdrowia psychicznego. Chęć bycia na bieżąco ze wszystkim, co się pojawia w cyfrowym świecie, może człowieka solidnie zmęczyć. Przestymulowanie ciągłym czekaniem na powiadomienia i potrzebą ich jak najszybszego sprawdzania prowadzi do zaburzeń funkcjonowanie układu nerwowego, a to prosta droga do nadmiernego stresu, depresji, bezsenności i wielu innych problemów.
Wiele osób nie chce tego przyznać, ale nie ma co się oszukiwać – nadmierne korzystanie ze smartfona to uzależnienie, z którym trzeba walczyć. Jeśli zauważasz, że nadmierne korzystanie ze smartfona to również Twój problem, to zacznij wdrażać plan naprawczy już od dziś. Małymi kroczkami na pewno uda Ci się zredukować czas z telefonem, a wtedy zauważysz duże zmiany w swojej energii i samopoczuciu.
Źródła
[1] Karim F, Oyewande AA, Abdalla LF, Chaudhry Ehsanullah R, Khan S. Social Media Use and Its Connection to Mental Health: A Systematic Review. Cureus. 2020;12(6):e8627. Published 2020 Jun 15. doi:10.7759/cureus.8627
[2] Cameron David Nereim, MD, David S. Bickham, PhD, Michael Ogden Rich, MD. Social Media and Adolescent Mental Health: Who You are and What You do Matter. Volume 66, ISSUE 2, SUPPLEMENT , S118-S119, February 2020
[3] Ulvi O, Karamehic-Muratovic A, Baghbanzadeh M, Bashir A, Smith J, Haque U. Social Media Use and Mental Health: A Global Analysis. Epidemiologia (Basel). 2022;3(1):11-25. Published 2022 Jan 11. doi:10.3390/epidemiologia3010002
[4] Adamczewska-Chmiel K, Dudzic K, Chmiela T, Gorzkowska A. Smartphones, the Epidemic of the 21st Century: A Possible Source of Addictions and Neuropsychiatric Consequences. Int J Environ Res Public Health. 2022;19(9):5152. Published 2022 Apr 23. doi:10.3390/ijerph19095152
[5] Wacks Y, Weinstein AM. Excessive Smartphone Use Is Associated With Health Problems in Adolescents and Young Adults. Front Psychiatry. 2021;12:669042. Published 2021 May 28. doi:10.3389/fpsyt.2021.669042
[6] Ratan ZA, Parrish AM, Zaman SB, Alotaibi MS, Hosseinzadeh H. Smartphone Addiction and Associated Health Outcomes in Adult Populations: A Systematic Review. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(22):12257. Published 2021 Nov 22. doi:10.3390/ijerph182212257
