Sex jest jednym z motorów napędzających nasze życie. Może nie widać tego na pierwszy rzut oka, ale znaczna część naszego życia kręci się wokół niego. Popęd seksualny jest umotywowany ewolucyjnie, bo przecież musimy się rozmnażać, żeby nie wyginąć. I to wszystko ma sens, gdy mowa o rzeczywistym, fizycznym seksie. A co gdy w grę wchodzi rzeczywistość wirtualna? Od kiedy mamy powszechny dostęp do internetu, wystarczy raptem kilka kliknięć i mamy przed oczami obrazy satysfakcjonujące mózg do granic możliwości. Wizja tak łatwego uzyskania nagrody sprzyja nadużyciom. A gdy korzystanie z pornografii zdarza się coraz częściej i częściej, to jest to prosta droga do uzależnienia. W tym artykule omówimy sobie, jak działa uzależnienie od porno, co ma z nim wspólnego dopamina, oraz jakie za tym wszystkim idą zagrożenia.
Pornografia to jeden z „ponadnormalnych bodźców”
Zjawisko „ponadnormalnych bodźców” (”supernormal stimuli”) jest koncepcją przedstawioną przez Nikolaasa Tinbergena, naukowca i laureata Nagrody Nobla. Chodzi o bodźce, które intensywnością znacznie przewyższają te, na które natrafiamy naturalnie. Pornografia internetowa jest właśnie jednym z takich ekstremalnych bodźców, ponieważ z minimalnym wysiłkiem (kilka kliknięć lub przescrollowań), możemy sobie w dowolnym momencie i przez dowolną ilość czasu zwiększać lub utrzymywać bardzo mocną stymulację układu nagrody w mózgu.
Aby zilustrować zjawisko „supernormal stimuli”, Tinbergen przeprowadził 2 ciekawe eksperymenty na zwierzętach:
1) Stworzył sztuczne jaja ptasie, które były większe i bardziej kolorowe niż prawdziwe jaja. Samice ptaków, które zniosły jaja i były w trakcie wysiadywania, decydowały się porzucić własne jaja i usiąść na bardziej atrakcyjnych sztucznych jajach.
2) Stworzył sztuczne motyle z większymi i bardziej kolorowymi skrzydłami niż u prawdziwych motyli. Te podrasowane cechy okazały się dla samców motyli tak atrakcyjne, że wielokrotnie próbowały kojarzyć się z nimi zamiast z żywymi motylimi samicami.
Co za dużo, to niezdrowo
Psycholog ewolucyjny Dierdre Barrett podjęła tę koncepcję w następujący sposób:
Zwierzęta napotykają nadprzyrodzone bodźce głównie wtedy, gdy eksperymentatorzy je budują. My, ludzie, możemy produkować własne.
I to doskonale obrazuje, jak niebezpieczne jest to zjawisko. Nadużywanie ponadnaturalnych bodźców to prosta droga do przestymulowania, a gdy dodatkowo mamy bardzo łatwe możliwości samodzielnego generowania tych bodźców, to ryzyko problemów jest bardzo duże.
Przykłady sztucznych bodźców opisywane przez Barrett obejmują:
- słodycze,
- pornografię,
- mocno solone lub słodzone śmieciowe jedzenie,
- bardzo wciągające interaktywne gry wideo.
Krótko mówiąc, przewlekłe nadużywanie Internetu (szczególnie pornografii, ale nie tylko) jest wysoce stymulujące. Ciągle rekrutuje nasz naturalny system nagrody w mózgu, ale aktywuje go znacznie mocniej niż poziomy aktywacji, które nasi przodkowie zwykle napotykali w trakcie ewolucji naszych mózgów. To powoduje podatność na przejście w tryb uzależnienia.
Norman Doidge w swojej książce The Brain That Changes Itself podsumował badania nad uzależnieniem i systemem nagrody i stwierdził, że ciągłe uwalnianie dopaminy do układu nagrody, gdy osoba kompulsywnie i przewlekle ogląda pornografię internetową, stymuluje zmiany neuroplastyczne, które wzmacniają doświadczenie. Innymi słowy, jest to mechanizm, który sam się napędza.
Doidge wyjaśnił następnie, w jaki sposób te zmiany neuroplastyczne tworzą mapy mózgu podniecenia seksualnego. Wprowadził dodatkowy element tolerancji polegający na tym, że wcześniej ustalone mapy mózgu „naturalnej” seksualności nie mogą się równać z nowo opracowanymi i stale wzmacnianymi mapami generowanymi przez ciągłe kompulsywne oglądanie internetowej pornografii.
Jak często występuje uzależnienie od porno?
Jest to przypadłość, do której nie każdy jest w stanie się przyznać. Utrudnia to prowadzenie statystyk. Przeprowadzano jednak kilka anonimowych ankiet, które pokazują, że skala problemu wcale nie jest mała.
Spośród 1022 uczestników badania Rhode Island Young Adult Survey ponad połowa (54%) wskazała na korzystanie z pornografii, a kryteria uzależnienia spełniało 6,2%. W tym badaniu wywnioskowano, że uzależnienie od pornografii wiąże się ze zwiększonym ryzykiem depresji i myślami samobójczymi.
Drugie badanie przeprowadzono wśród 1031 pełnoletnich studentów uniwersytetu Franciscan University of Steubenville, Steubenville, Ohio. 56,6% ankietowanych przyznało, że korzystało z pornografii przez dłuższy czas (znacznie wyższy odsetek mężczyzn niż kobiet). Większość uczniów przyznała, że korzysta z materiałów pornograficznych za pośrednictwem internetu. Ponadto 17, 20,4 i 13,5% studentów zgłosiło ciężki lub bardzo ciężki poziom depresji, lęku i stresu. Kompulsywne używanie pornografii znacząco wpływa na wszystkie trzy parametry zdrowia psychicznego u obu płci. W badaniu zauważono istotny związek między zdrowiem psychicznym a używaniem pornografii, w tym zachowaniami odzwierciedlającymi uzależnienia behawioralne.
Skutki nadużywania pornografii
Wzmianka o skutkach pojawiła się już w poprzednim akapicie, ale warto ten temat rozszerzyć, ponieważ konsekwencji może być więcej.
Zaburzenia erekcji
Niektórzy badacze sugerują, że wzrost korzystania z pornografii jest kluczowym czynnikiem wyjaśniającym gwałtowny wzrost zaburzeń erekcji wśród młodych ludzi. W jednym badaniu 60% pacjentów, którzy doświadczyli dysfunkcji seksualnych w związku z prawdziwym partnerem, charakterystycznie nie miało tego problemu z pornografią.
Dlaczego tak się dzieje? Oglądając porno, mamy większą kontrolę nad tym, jakiego bodźca doświadczamy. Dosłownie czego byśmy sobie nie wymyślili, zawsze znajdzie się film, który to przedstawia. W kontakcie z żywą osobą może się okazać, że rzeczywistość nie jest tak perfekcyjna, jak wyreżyserowane scenki, więc organizm nie jest aż tak chętny do utrzymania optymalnej potencji.
Niezadowolenie psychoseksualne
Używanie pornografii wiąże się z niezadowoleniem seksualnym i dysfunkcjami seksualnymi, zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. Pojawia się też większy krytycyzm wobec ciała własnego lub partnera, zwiększona presja na wyniki i mniejsza ilość rzeczywistego seksu, posiadanie większej liczby partnerów seksualnych i angażowanie się w płatne zachowania seksualne. Wpływ ten jest szczególnie zauważalny w związkach, gdy jest on jednostronny.
Choroby współistniejące
Zachowania hiperseksualne są powiązane z zaburzeniami lękowymi, następnie zaburzeniami nastroju, zaburzeniami związanymi z używaniem substancji psychoaktywnych i dysfunkcjami seksualnymi. Możliwy jest nawet rozwój depresji i myśli samobójcze.
Czym się różni uzależnienie od porno od uzależnienia od narkotyków?
Uzależnienie od pornografii to jedno z uzależnień behawioralnych. Polega ono na nałogowym wykonywaniu określonych czynności, zamiast na spożywaniu substancji. Do tej samej grupy należą:
- uzależnienie od hazardu,
- pracoholizm,
- zakupoholizm,
- objadanie się,
- siecioholizm.
Pod względem mechanizmów, uzależnienie od porno różni się od uzależnienia od substancji… niczym. Proces rozwoju i utrzymania uzależnienia jest ten sam, a inny jest jedynie bodziec. Skutki mogą być też trochę inne, ponieważ w przeciwieństwie do nadużywania substancji, nie występuje zjawisko toksyczności substancji, która trafia do organizmu, a jedynie pojawiają się zmiany w biochemii mózgu i wzorcach zachowań.
Co można zrobić, by wyjść z uzależnienia od porno?
Najbardziej uzasadnione będzie zasięgnięcie porady psychologa, seksuologa lub terapeuty. Uzależnienie behawioralne wymaga behawioralnego podejścia.
Przy okazji wdrażania zmian ustalonych podczas psychoterapii można jednocześnie wdrażać wspomagające działania naprawcze. Tutaj przydatne będzie wszystko, co może ustabilizować gospodarkę dopaminową i uwrażliwić receptory DA. Co warto robić?
- regularnie uprawiać umiarkowana aktywność
- oddawać się pasji
- trzymać się zdrowych rutyn
- dobrze spać
- trzymać niskoprzetworzoną dietę
- dostarczać sporo białka, witamin, minerałów i polifenoli
- suplementować adaptogeny i suple na dopaminę, takie jak tyrozyna i urydyna.
Źródła:
de Alarcón R, de la Iglesia JI, Casado NM, Montejo AL. Online Porn Addiction: What We Know and What We Don’t-A Systematic Review. J Clin Med. 2019;8(1):91. Published 2019 Jan 15. doi:10.3390/jcm8010091
Love T, Laier C, Brand M, Hatch L, Hajela R. Neuroscience of Internet Pornography Addiction: A Review and Update. Behav Sci (Basel). 2015;5(3):388-433. Published 2015 Sep 18. doi:10.3390/bs5030388
Noel JK, Jacob S, Swanberg JE, Rosenthal SR. Pornography: A Concealed Behavior with Serious Consequences. R I Med J (2013). 2023;106(3):29-34. Published 2023 Apr 3.
Camilleri C, Perry JT, Sammut S. Compulsive Internet Pornography Use and Mental Health: A Cross-Sectional Study in a Sample of University Students in the United States. Front Psychol. 2021;11:613244. Published 2021 Jan 12. doi:10.3389/fpsyg.2020.613244
