Czujesz się ciągle zmęczony, brakuje Ci energii, a do tego dokuczają Ci problemy trawienne lub skórne? Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele, jednak warto sprawdzić, czy nie stoi za nimi inwazja pasożytnicza. Pasożyty to organizmy, które żyją kosztem swoich żywicieli, czerpiąc z nich substancje odżywcze i energię. Mogą one należeć do różnych grup, takich jak pierwotniaki (np. lamblie), robaki (np. owsiki, tasiemce) oraz pasożyty zewnętrzne (np. wszy, kleszcze).
Zakażenia pasożytnicze są problemem globalnym, dotykającym miliardy ludzi na całym świecie. Ich obecność w organizmie człowieka może prowadzić do różnorodnych dolegliwości, a w skrajnych przypadkach nawet do poważnych powikłań zdrowotnych. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu zagadnieniu, omawiając objawy, diagnostykę i metody eliminacji pasożytów.
Spośród wszystkich pasożytów zakażających ludzi, największa ich liczba znajduje swoje środowisko w przewodzie pokarmowym. Do infekcji pasożytniczych zalicza się zarówno zarażenia pierwotniakami, jak i robakami.

Co to są zarażenia pierwotniakowe?
Pierwotniaki to liczna grupa jednokomórkowych organizmów eukariotycznych, które mogą zasiedlać niemal każdą część przewodu pokarmowego człowieka, z wyjątkiem żołądka. Występują one zarówno jako organizmy wolno żyjące (np. Giardia duodenalis ), jak i wewnątrzkomórkowe (np. Trypanosoma cruzi , Cryptosporidium parvum ). Wśród nich znajdują się zarówno patogeny wywołujące choroby niezależnie od odporności gospodarza, komensale stanowiące część mikrobioty przewodu pokarmowego, jak i organizmy oportunistyczne, których działanie chorobotwórcze ujawnia się przy niedoborach odporności.
Lokalizacja bytowania pierwotniaków zależy od warunków środowiskowych niezbędnych do ich rozwoju. Przykładowo Entamoeba gingivalis zasiedla jamę ustną, G. duodenalis bytuje w dwunastnicy, a Entamoeba histolytica w jelicie grubym.
Jak dochodzi do zakażenia pierwotniakami?
Do zakażenia pierwotniakami przewodu pokarmowego dochodzi zazwyczaj drogą pokarmową – poprzez spożycie zanieczyszczonej żywności, wody lub kontakt z brudnymi rękami. Niektóre patogenne pierwotniaki mogą wywołać chorobę już po spożyciu kilku osobników. Istnieją również infekcje przenoszone przez wektory, jak np. choroba Chagasa, w której pluskwiaki przenoszą pasożyta Trypanosoma cruzi.
Objawy chorób pierwotniakowych są zróżnicowane i zależą od wielu czynników, takich jak lokalizacja infekcji, odporność pacjenta czy czas trwania choroby. W przypadku infekcji jelitowych dominującym symptomem jest ból brzucha oraz biegunka – G. duodenalis i E. histolytica to jedne z głównych przyczyn biegunki podróżnych. Osoby z osłabionym układem odpornościowym, np. zakażone HIV w stadium AIDS, po przeszczepach lub cierpiące na nowotwory, są szczególnie narażone na ciężki i przewlekły przebieg chorób pierwotniakowych. Cryptosporidium może powodować uporczywą biegunkę, infekować drogi żółciowe i prowadzić do cholestazy, a nawet zwiększać ryzyko nowotworów dróg żółciowych.
Czym są robaczyce?
Robaki wielokomórkowe powodujące infekcje u ludzi należą do płazińców (tasiemce, przywry) lub obleńców (nicienie). Zarażenie może nastąpić drogą pokarmową poprzez spożycie jaj (np. owsik, glista ludzka, włosogłówka) lub larw (np. tasiemiec uzbrojony, nieuzbrojony, bruzdogłowiec szeroki, motylica wątrobowa), a także przez wnikanie larw przez skórę (np. Strongyloides stercoralis , tęgoryjec).
Do czynników ryzyka zakażenia należą: niski poziom higieny, kontakt z zanieczyszczoną glebą, spożywanie surowych ryb (bruzdogłowiec szeroki), mięsa (tasiemce), nieumytych roślin (motylica wątrobowa) oraz niedostateczna higiena rąk (owsik, włosogłówka). Podwyższone pH żołądka może sprzyjać niektórym infekcjom.

Większość robaków przechodzi część cyklu rozwojowego w przewodzie pokarmowym, a niektóre – jak owsiki i włosogłówki – przebywają tam w całości. Pasożyty wydalają jaja do światła jelita, skąd są usuwane z kałem do środowiska.
Objawy robaczyc mogą być bardzo zróżnicowane – od postaci bezobjawowych po ciężkie, zagrażające życiu infekcje. Ich nasilenie zależy od:
1) Lokalizacji infekcji – pasożyty mogą zasiedlać różne części przewodu pokarmowego i drogi żółciowe. Przykładowo większość przywr (np. Fasciola hepatica , Clonorchis sinensis , Opisthorchis felineus ) zasiedla drogi żółciowe, a owsiki jelito grube. Schistosomy (oprócz S. haematobium ) bytują w naczyniach żylnych i mogą prowadzić do nadciśnienia wrotnego oraz zmian w błonie śluzowej jelit.
2) Uszkodzenia błony śluzowej jelita – wynikające z obecności pasożyta.
3) Konkurencji o składniki odżywcze – infekcje mogą prowadzić do niedożywienia, zwłaszcza u dzieci, a także do niedokrwistości (np. Diphyllobothrium latum powoduje niedobór witaminy B12).
4) Nasilenia inwazji – większa liczba pasożytów oznacza poważniejsze objawy i większe ryzyko powikłań. Ciężkie inwazje mogą prowadzić do niedrożności jelit, zapalenia wyrostka robaczkowego czy żółtaczki mechanicznej spowodowanej zaczopowaniem dróg żółciowych.
Najczęstsze objawy to ból brzucha, biegunka i utrata masy ciała. W masywnych inwazjach oraz infekcjach, w których pasożyt przenika do układu krążenia lub tkanek, może występować eozynofilia. Nie jest ona jednak charakterystyczna dla pasożytów bytujących jedynie w jelitach, lecz pojawia się w infekcjach związanych z migracją larw przez tkanki (np. węgorczyca, glistnica) lub bytowaniem w naczyniach krwionośnych (schistosomoza). Infekcja Clonorchis sinensis może zwiększać ryzyko raka dróg żółciowych. Odmienny przebieg ma bąblowica, w której larwa tasiemca lokalizuje się w wątrobie.

Jakie są objawy zakażenia pasożytami?
- Zmęczenie i brak energii: Pasożyty, żywiąc się substancjami odżywczymi gospodarza, mogą prowadzić do niedoborów witamin i minerałów, co objawia się chronicznym zmęczeniem, osłabieniem i brakiem energii. Na przykład, Giardia lamblia, pasożyt jelitowy, może powodować przewlekłe zmęczenie, nawet po wyleczeniu ostrej infekcji.
- Problemy trawienne: Biegunki, zaparcia, wzdęcia, bóle brzucha, nudności i wymioty to częste objawy obecności pasożytów w układzie pokarmowym. Niektóre pasożyty, jak np. lamblie, mogą uszkadzać błonę śluzową jelit, prowadząc do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych i biegunek. Inne, jak np. glisty, mogą powodować zaparcia, a nawet niedrożność jelit.
- Problemy skórne: Świąd, wysypki, pokrzywka, a nawet egzemy mogą być spowodowane reakcją alergiczną organizmu na obecność pasożytów lub ich metabolitów. Pasożyty bytujące w skórze, takie jak świerzbowiec, wywołują silny świąd i charakterystyczne zmiany skórne.
- Utrata masy ciała: Pomimo normalnego apetytu, może wystąpić utrata masy ciała, co związane jest z zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych spowodowanymi obecnością pasożytów w jelitach.
- Zaburzenia snu: Niektóre pasożyty, jak np. owsiki, mogą powodować problemy ze snem, bezsenność i nocne wybudzenia, związane z ich aktywnością w okolicy odbytu, co prowadzi do swędzenia i dyskomfortu.
- Problemy neurologiczne: W rzadkich przypadkach, pasożyty mogą atakować układ nerwowy, powodując bóle głowy, zawroty głowy, a nawet drgawki. Na przykład, cysticerkoza, wywoływana przez larwy tasiemca uzbrojonego, może prowadzić do rozwoju padaczki.
- Osłabienie układu odpornościowego: Pasożyty, aby przetrwać w organizmie gospodarza, stosują różne mechanizmy unikania odpowiedzi immunologicznej. Mogą one np. maskować się przed komórkami układu odpornościowego lub wydzielać substancje hamujące ich aktywność. To osłabienie odporności może prowadzić do zwiększonej podatności na inne infekcje.
Należy pamiętać, że powyższe objawy nie są specyficzne tylko dla inwazji pasożytniczej i mogą wskazywać na inne schorzenia. Dlatego w przypadku ich wystąpienia, ważna jest konsultacja ze specjalistą i przeprowadzenie odpowiednich badań.

Jak wykryć chorobę pasożytniczą?
W diagnostyce kluczowe jest zebranie dokładnego wywiadu, szczególnie w kontekście czynników ryzyka, takich jak podróże, spożywanie surowego mięsa czy kontakt z zanieczyszczoną glebą. W krajach rozwiniętych wiele infekcji może mieć skąpoobjawowy przebieg ze względu na mniejsze nasilenie inwazji.
Podstawową metodą diagnostyczną jest badanie kału w celu wykrycia jaj, larw lub dorosłych pasożytów.
Czasami obleńce i tasiemce są mylone z niestrawionymi resztkami pokarmowymi, a jaja z pyłkami roślin, dlatego diagnostykę powinno przeprowadzać wyspecjalizowane laboratorium parazytologiczne.
W przypadkach masywnej inwazji pasożyty mogą być widoczne w badaniach obrazowych i endoskopowych.
Rozpoznanie inwazji pasożytniczej opiera się na badaniu klinicznym, wywiadzie z pacjentem oraz badaniach laboratoryjnych. Objawy inwazji pasożytniczej często naśladują objawy innych chorób, co utrudnia postawienie diagnozy. Dlatego ważny jest szczegółowy wywiad i zlecenie odpowiednich badań.
Najczęściej stosowane metody diagnostyczne
- Badanie kału
Wykrywanie owsików, glisty ludzkiej, tasiemców. Jest to podstawowe badanie w diagnostyce pasożytów jelitowych. Pozwala na wykrycie jaj, larw lub fragmentów dorosłych pasożytów w kale. - Badanie krwi
Badanie krwi może wykazać obecność przeciwciał przeciwko określonym pasożytom, co świadczy o aktualnym lub przebytym zarażeniu. Dodatkowo, badanie morfologii krwi może ujawnić eozynofilię, czyli zwiększoną liczbę eozynofili, co może wskazywać na inwazję pasożytniczą. Wykrywanie toksoplazmozy, włośnicy, malarii. - Testy serologiczne
Testy te wykrywają obecność specyficznych przeciwciał przeciwko pasożytom we krwi. Wykrywanie boreliozy, bąblowicy. - Badanie moczu
W niektórych przypadkach, badanie moczu może być pomocne w diagnostyce pasożytów. Wykrywanie schistosomatozy. - Biopsja
W sytuacjach, gdy inne metody diagnostyczne nie dają jednoznacznych wyników, może być konieczne wykonanie biopsji, np. jelita lub wątroby, w celu potwierdzenia obecności pasożytów.
np. diagnostyka wągrzycy bąblowcowej
W celu zwiększenia czułości badania kału, zaleca się wykonanie badania kilkukrotnie,w odstępach kilku dni lub tygodni, w zależności od podejrzewanego pasożyta. Na przykład, w przypadku owsików zaleca się trzykrotne badanie kału w odstępach tygodniowych.
Po postawieniu diagnozy specjalista dobiera odpowiednią metodę leczenia, uwzględniając rodzaj pasożyta, nasilenie inwazji oraz stan zdrowia pacjenta.
Wykrycie pasożytów w przewodzie pokarmowym jest wskazaniem do leczenia.
Jak pozbyć się pasożytów?
Leczenie inwazji pasożytniczej zależy od rodzaju pasożyta, nasilenia objawów oraz stanu zdrowia pacjenta.
Do najczęściej stosowanych metod eliminacji pasożytów należą:
- Preparaty przeciwpasożytnicze: Istnieje wiele leków przeciwpasożytniczych o różnym mechanizmie działania. Dobór odpowiedniego leku należy do rodzaju pasożyta, nasilenia inwazji oraz możliwych przeciwwskazań.
- Ziołolecznictwo: Niektóre zioła, takie jak wrotycz pospolity, piołun czy czosnek, wykazują działanie przeciwpasożytnicze.
- Probiotyki: Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które korzystnie wpływają na florę bakteryjną jelit. Mogą one pomóc w przywróceniu równowagi mikrobiologicznej jelit po inwazji pasożytniczej.
Jak zapobiegać chorobom pasożytniczym?
Profilaktyka chorób pasożytniczych polega na przestrzeganiu zasad higieny oraz ograniczeniu ekspozycji na czynniki ryzyka. Ważne jest, aby pamiętać, że środowisko odgrywa istotną rolę w rozprzestrzenianiu się pasożytów.
Jak postępować by nie doszło do zarażenia pasożytem?
- Mycie rąk: Regularne i dokładne mycie rąk wodą z mydłem, szczególnie po skorzystaniu z toalety, przed posiłkami i po kontakcie ze zwierzętami.
- Mycie owoców i warzyw: Dokładne mycie owoców i warzyw przed spożyciem.
- Picie przegotowanej wody: W krajach o niskim standardzie higienicznym zaleca się picie tylko przegotowanej lub butelkowanej wody.
- Unikanie spożywania surowego mięsa i ryb: Mięso i ryby powinny być dokładnie ugotowane lub usmażone.
- Regularne odrobaczanie zwierząt domowych: Zwierzęta domowe powinny być regularnie odrobaczane, zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii.
- Unikanie kąpieli w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych: Woda w jeziorach, rzekach i stawach może być zanieczyszczona pasożytami.
- Ochrona przed ukąszeniami owadów: Stosowanie repelentów i moskitier w celu ochrony przed ukąszeniami owadów, które mogą przenosić pasożyty.
- Higiena w podróży: W podróży do krajów o niskim standardzie higienicznym należy zwracać szczególną uwagę na higienę osobistą i spożywanie bezpiecznej żywności i wody.
Podsumowanie
Inwazja pasożytnicza może prowadzić do różnorodnych dolegliwości, w tym zmęczenia, braku energii, problemów trawiennych i skórnych. W przypadku podejrzenia zarażenia pasożytami, ważna jest konsultacja ze specjalistą i przeprowadzenie odpowiednich badań. Terapia chorób pasożytniczych zależy od rodzaju pasożyta i nasilenia objawów. Wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe dla zapobiegania długotrwałym powikłaniom zdrowotnym. Świadomość zagrożeń związanych z inwazjami pasożytniczymi oraz proaktywne podejmowanie działań profilaktycznych są niezbędne dla ochrony zdrowia.
Czy podejrzewasz, że pasożyty mogą być przyczyną Twoich objawów?
W Sports-Med pomożemy Ci zrozumieć, jak zakażenia pasożytnicze wpływają na Twoje zdrowie i odzyskać równowagę w organizmie. Zapisz się na konsultację dietetyczną. Otrzymasz indywidualny plan leczenia dostosowany do Twoich potrzeb.
Kliknij tutaj, aby umówić się na konsultację oraz zapisz się do naszego Newslettera, aby otrzymywać więcej wskazówek dotyczących zdrowia, odżywiania i profilaktyki.
Bibliografia
- http://phie.pl/pdf/phe-2014/phe-2014-1-006.pdf
- https://akademianutricia.pl/uploads/page/552/253972/2019-Biuletyn-nr-3.pdf
- https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/45423/31594.pdf
- https://lekwpolsce.pl/download.php?dokid=52c147ac55b0f&preview=1
- https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/638/original/64-73.pdf?1481035315
- https://zdrowa-ona.pl/wp-content/uploads/2021/06/Choroby_pasozytnicze_u_dzieci.pdf
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.24.14.