Wzmożona fermentacja treści w jelitach to rozpierający problem, dosłownie. Ciągłe wzdęcia i przeróżne dźwięki z brzucha są bardzo dokuczliwe i nie sposób ich zignorować. Jednym z powodów takiego stanu może być nietolerancja produktów spożywczych zawierających fermentujące składniki, czyli tzw. FODMAP.
Nietolerancja FODMAP
Nietolerancje pokarmowe stają się coraz częstszą przyczyną, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarzy pierwszego kontaktu oraz dietetyków. Objawami są niespecyficzne dolegliwości po spożyciu konkretnych pokarmów i często mają charakter przewlekły. Spośród licznej grupy nietolerancji pokarmowych wyróżnia się nietolerancję FODMAP.
Skrót FODMAP pochodzi od angielskich słów: Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols, oznaczających łatwo fermentujące węglowodany, które wywołują czynnościowe zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Od dłuższego czasu obserwujemy zwiększoną konsumpcję produktów bogatych w cukry, szczególnie te o prostej budowie. Ich nadmierna konsumpcja przyczynia się do powstawania uciążliwych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.
Patogeneza nietolerancji FODMAP
Zestaw czynnościowych zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego coraz częściej określa się mianem zespołu jelita drażliwego (ZJD) lub z angielskiego IBS (Irritable Bowel Syndrome). Jego objawy silnie powiązane są ze spożyciem produktów o wysokim udziale FODMAP (w tym fruktoza, laktoza, oligosacharydy i poliole). Związki te są słabo trawione i wchłaniane w przewodzie pokarmowym. Dotyczy to zarówno osób zdrowych, jak i pacjentów z zespołem jelita drażliwego. W następnym etapie przechodzą one do jelita, gdzie wywołują efekt osmotyczny. Przyczyniają się do nagromadzenia płynów w świetle przewodu pokarmowego, przez co dochodzi do przyspieszenia motoryki jelita. Natomiast w jelicie grubym, będącym siedliskiem flory bakteryjnej, związki te podlegają silnej fermentacji, co w efekcie skutkuje wzmożoną produkcją gazów. Pacjenci często zgłaszają biegunki, wzdęcia, zaparcia, ból oraz uczucie przelewania w obrębie jamy brzusznej.
Rozpoznanie i diagnostyka
Warunkiem rozpoznania nietolerancji FODMAP jest wykluczenie organicznych chorób przewodu pokarmowego. Przeprowadzenie wnikliwego wywiadu wraz z analizą zwyczajowego żywienia pacjenta pomaga zidentyfikować pokarmy, które nasilają objawy i pogarszają samopoczucie.
Niezwykle ważnym krokiem jest przeprowadzenie testów oddechowych, które pozwalają wykluczyć nietolerancję laktozy, fruktozy oraz sorbitolu. Najdłuższym etapem postępowania terapeutycznego przy nietolerancji FODMAP jest tzw. próba eliminacji i test prowokacji.
Należy indywidualnie zaplanować żywienie pacjenta, wykluczając poszczególne pokarmy. Ustąpienie objawów pozwala potwierdzić diagnozę, wówczas dieta eliminacyjna staje się elementem leczenia. Testem prowokacji określa się proces ponownego wprowadzania składników diety przy jednoczesnej obserwacji dawki tolerowanej.
Postępowanie i zalecenia dietetyczne w nietolerancji FODMAP
Dieta low FODMAP została opracowana na uniwersytecie australijskim Monash. Jej założeniem jest ograniczenie krótkołańcuchowych węglowodanów, które mają tendencję do fermentacji w przewodzie pokarmowym.
Żywienie oparte na zasadach diety low FODMAP powinno dostarczać błonnik rozpuszczalny, który korzystnie wpływa na łagodzenie objawów charakterystycznych dla nietolerancji FODMAP. Opracowany został schemat postępowania żywieniowego u pacjentów z nietolerancją FODMAP, który opiera się m.in. na:
- ograniczeniu pokarmów zawierających fruktozę bez udziału glukozy;
- wybór produktów spożywczych o zbliżonym stosunku glukozy do fruktozy (lub większy udział glukozy);
- ograniczenie sumarycznej ilości fruktozy w jednym posiłku;
- eliminacja produktów zawierających laktozę, u pacjentów ze stwierdzoną nietolerancją laktozy (wynik testu oddechowego).
Standardy postępowania zalecają stosować ścisłą dietę low FODMAP przez 2 do 6 tygodni. Model odżywiania z ograniczeniem FODMAP charakteryzuje się czasową eliminacją problematycznych produktów. Ustąpienie objawów ze strony przewodu pokarmowego zazwyczaj następuje po 4-6 tygodniach diety eliminacyjnej przy prawidłowym stosowaniu się do zaleceń.
Źródło: STANDARDY MEDYCZNE, PEDIATRIA 2015; Rola FODMAP w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego.
Podsumowanie
Trzeba pamiętać, że dolegliwości pacjentów wymagających diety low FODMAP mają charakter niespecyficzny, dlatego wymagają oni szczególnej opieki i indywidualnego podejścia żywieniowego. Ograniczenie spożycia krótkołańcuchowych węglowodanów stanowi element postępowania terapeutycznego w schorzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego. Pokarmy z udziałem FODMAP są ważnym składnikiem diety i nie powinny być eliminowane bez uzasadnienia klinicznego. Dietę low FODMAP zleca się stosować pod nadzorem dietetyka, tak, aby była indywidualnie dopasowana i dobrze skomponowana pod względem energii, białka, węglowodanów, tłuszczy, błonnika i mikroelementów.
