Insulinooporność to jedno z częstszych zaburzeń w naszym społeczeństwie. Może się ona rozwinąć z wielu powodów, a zazwyczaj jest to wypadkowa kilku różnych czynników występujących w diecie, stylu życia i indywidualnych predyspozycjach.
Na szczęście temat insulinooporności jest doskonale przebadany przez naukowców i jej etiologia jest obficie opisana. Tutaj jednak postaramy się w możliwie najprostszych słowach opisać, skąd się bierze insulinooporność. Gdy poznasz przyczyny, będziesz mieć możliwość przeciwdziałania im i uchronienia się przed wieloma komplikacjami zdrowotnymi.
Słowem wstępu przypomnijmy, czym jest insulinooporność
Insulinooporność to stan, w którym komórki organizmu nie reagują prawidłowo na działanie insuliny. Insulina to wytwarzany przez trzustkę hormon anaboliczny, niezbędny do prawidłowej pracy naszego organizmu. Jej nadrzędną funkcją jest transportowanie glukozy (która wzrasta we krwi po posiłkach) do komórek, gdzie może zostać przeznaczona na cele energetyczne. Głównie chodzi o transport glukozy do komórek mięśniowych przez receptor GLUT-4. Do transportu glukozy insulina jest niezbędna.
Gdy w komórkach insulina natrafia na opór i nie może zainicjować transportu glukozy do wnętrza komórki, to jej poziom zaczyna wzrastać. Działa to tak, że organizm odnotowując, że glukoza nadal w dużej ilości jest w krwiobiegu i nie została jeszcze wciągnięta do komórek, zaczyna wysyłać więcej insuliny do pomocy. A niestety, w nadmiarze insulina szkodzi. Jeśli w porę nie zostanie zlikwidowana przyczyna oporności tkanek na insulinę, to i insulina i średnie poziomy glukozy we krwi cały czas się zwiększają, siejąc w organizmie zniszczenie, a ostatecznie prowadząc do cukrzycy typu II. Insulinooporność ogółem uznaje się za stan pośredni pomiędzy optymalnym zdrowiem a pełnoobjawową cukrzycą. Wysoka insulina na czczo jest jednym markerów alarmujących o potencjalnych problemach z insulinoopornością.
Więcej informacji ogólnych o insulinooporności poznasz tutaj: > INSULINOOPORNOŚĆ <
Jakie są przyczyny insulinooporności?
Przechodząc do rzeczy, omówmy sobie, skąd się insulinooporność bierze.
Nadwaga i otyłość
Ten aspekt wymieniamy jako pierwszy, ponieważ przez ekspertów uznawany jest za najważniejszy. Tutaj relacja może być dwustronna, czyli insulinooporność czasem zwiększa ryzyko otyłości, jednak punkt ten dotyczy głównie sytuacji, gdy nadmierna masa ciała wynika z zaniedbań w diecie i stylu życia. Jeśli z premedytacją sięgamy po niezdrowe produkty, mało się ruszamy, jemy dużo więcej kalorii, niż potrzebujemy i ignorujemy fakt regularnego zwiększania się liczby wyświetlanej na wadze, to insulinooporność jest niemalże pewna.
W szczególności niebezpieczna jest duża zawartość lipidów w komórkach wątroby. Otyłość brzuszna (wisceralna) jest też silnym czynnikiem prozapalnym, a zalew cytokin zapalnych upośledza sygnalizację insuliny. Gdy w badaniu lekarz stwierdza otłuszczenie wątroby, to jest to poważny sygnał, by przyłożyć się do redukcji tłuszczu. W takiej sytuacji najlepiej zgłosić się do dietetyka klinicznego, by osiągnąć jak najszybsze i najbezpieczniejsze efekty.
Używki
Szczególnie gdy stosowane bez umiaru, z dużą częstotliwością. Jedną z najpopularniejszych używek jest alkohol. Niestety, picie alkoholu zwiększa poposiłkowy wyrzut insuliny, a ujęciu długoterminowym nadużywanie alkoholu może doprowadzić do insulinooporności. Warto pamiętać, że alkohol zwiększa też ryzyko otyłości, ponieważ po pierwsze sam dostarcza sporo kalorii, a po drugie zmniejsza zahamowania i zwiększa ryzyko nierozsądnych wyborów żywieniowych — przy alkoholu sięgamy po jedzenie gorszej jakości.
Za mała aktywność fizyczna
Siedzący tryb życia sprzyja insulinooporności. Podczas treningu fizycznego rozbudzamy mięśnie, co w kontekście biochemicznym uruchamia procesy, które zwiększają wrażliwość komórek mięśniowych na insulinę. Trening wyzwala też ogólnoustrojową kaskadę zdarzeń hormonalnych, które systemowo zmniejszają ryzyko insulinooporności.
Tłuszcze trans w diecie
O ile nienasycone tłuszcze są w diecie bardzo pożądane, to w kontekście insulinooporności naukowcy przestrzegają przed nadmiarem tłuszczów nasyconych, a definitywnie potępiają tłuszcze trans. Izomery trans powstają w wyniku utwardzania tłuszczów nienasyconych. W naturze występują bardzo rzadko, a ich obecność wynika z dodawania ich do niektórych produktów spożywczych, szczególnie słodyczy. Eksperci rekomendują, by tłuszczów trans w diecie było jak najmniej.
Niedobory żywieniowe
Dla optymalnego zdrowia musimy dostarczać wszystkich niezbędnych mikroelementów, jednak niektóre substancje odżywcze są szczególnie ważne dla wrażliwości insulinowej. Przykładem jest chrom, którego długotrwałe braki powodują nietolerancję glukozy i insulinooporność. Spore znaczenie mają też cynk, żelazo i magnez.
Przewlekły stres
Chroniczny nadmiar stresu prowadzi do zwiększonej produkcji cytokin zapalnych i kortykosteroidów. Te powodują zaburzoną sygnalizację insuliny w receptorach i osłabiony transport glukozy. Zmniejszenie ryzyka insulinooporności i cukrzycy to kolejna zaleta dbania o redukcję stresu w życiu.
Niedobór snu
Nawet jednorazowe zarwanie nocy pogarsza gospodarkę glukozową, a chroniczna bezsenność to istna tragedia dla sygnalizacji insulinowej. Przewlekły niedobór snu oznacza większy głód poprzez zaburzenie hormonalnych mechanizmów jego regulacji (powoduje spadek leptyny i więcej greliny), zmniejsza produkcję hormonu wzrostu, a jego spadek to większe ryzyko otyłości brzusznej, podnosi poziom kortyzolu i wiele, wiele innych czynników, które pogarszają wrażliwość na insulinę.
Zaburzenia pracy mitochondriów
Jednym z tropów prowadzących do tego wniosku było to, że względnie zdrowi seniorzy mają większą tendencję do insulinooporności, niż osoby młodsze o podobnym stanie zdrowia, BMI i poziomie aktywności fizycznej. Silnym czynnikiem różnicującym jest właśnie aktywność mitochondriów, które niestety z wiekiem tracą wigor. Podeszły wiek oczywiście nie jest jedyną przyczyną pogorszenia aktywności mitochondriów. Inne potencjalne przyczyny to niedobory żywieniowe, przewlekły i silny stres oksydacyjny, stosowanie używek, ekspozycja na toksyny środowiskowe.
Predyspozycje genetyczne
Choć predyspozycje genowe nie są wyrokiem, ani nawet wiodącą przyczyna insulinooporności, to znane są polimorfizmy genetyczne, które sprzyjają rozwojowi insulinooporności. Najwięksi podejrzani wśród genów to defekty w receptorach PPAR-γ. Owe receptory są mocno zaangażowane w regulację zdrowia metabolicznego. Inny trop to zaburzenia syntezy perylipiny. Myszy pozbawione genu kodującego syntezę perylipiny mają znacznie zmniejszoną tkankę tłuszczową i rozwijają insulinooporność.
Źródła:
Petersen KF, Shulman GI. Etiology of insulin resistance. Am J Med. 2006 May;119(5 Suppl 1):S10-6. doi: 10.1016/j.amjmed.2006.01.009. PMID: 16563942; PMCID: PMC2995525.
Hardy OT, Czech MP, Corvera S. What causes the insulin resistance underlying obesity? Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2012 Apr;19(2):81-7. doi: 10.1097/MED.0b013e3283514e13. PMID: 22327367; PMCID: PMC4038351.
Wilcox G. Insulin and insulin resistance. Clin Biochem Rev. 2005 May;26(2):19-39. PMID: 16278749; PMCID: PMC1204764.
